BERKİ, Ali Himmet

Demircizâde kadı Osman Efendi’nin oğlu olup 17 Ocak 1882’de babasının kadılık yaptığı Elbistan’da doğdu. Resmî belgelerde doğum tarihi hicrî 1301 (1884) olarak belirtilmekteyse de Berki kendi doğum tarihi olarak hicrî 1299 yılını vermektedir (Mecelle, Mukaddime, s. XV). Aslen Akseki’nin Unulla köyündendir. İlk öğrenimini köyünde ve İbradi Rüşdiyesi’nde yaptı. Daha sonra İstanbul’a gitti ve Tokatlı Mehmed Şâkir Hoca’dan ders okuyarak icâzet aldı (1909). Ayrıca Medresetü’l-kudât’ı 26 Ağustos 1909’da birincilikle bitirdi. İlk olarak Meşîhat-ı İslâmiyye Dairesi Fetvahânesi’nde İ‘lâmat Odası kâtipliğine (1909), kısa bir süre sonra yine İ‘lâmat Odası memur yardımcılığına, 18 Eylül 1911’de de müsevvidliğe tayin edildi. Ali Himmet 1913’te ilâve bir memuriyet olarak Medresetü’l-kudât’ın ahkâmü’l-arâzî hocalığına getirildi. Bu arada hocası Mehmed Şâkir Efendi’nin kızı Ayşe Hanım’la evlendi. 1914’te Tokat, 1915’te Amasya, 6 yıl sonra tekrar Tokat ve 1922’de de Ankara merkez kadılığına tayin edildi. Bu vazifeden istifası üzerine Şer‘iyye ve Evkaf Vekâleti Hey’et-i İftâiyye üyeliğine getirildi. 1340’ta (1921-22) İstanbul Üçüncü Asliye Mahkemesi’ne, bir müddet sonra da İstanbul Asliye Mahkemeleri birinci reisliğine tayin edildi. Bir yıl sonra o zaman Eskişehir’de bulunan Temyiz Mahkemesi’ne üye ve ardından da İkinci Hukuk Dairesi’ne başkan oldu. Emekliliğine kadar bu görevde kalan Ali Himmet Berki emeklilik döneminde de ilmî ve meslekî faaliyetlerini sürdürmüş ve 24 Mayıs 1976 tarihinde vefat etmiştir. Vasiyeti gereği doğduğu köye götürülüp babasının yanına defnedilmiştir. Ali Himmet Berki’nin üçü erkek, üçü kız altı çocuğu olmuştur. Oğullarından ikisi hukuk profesörü (Osman Fâzıl Berki, Mehmet Şâkir Berki), biri de hâkim (Sadettin Berki) olarak vazife görmüşlerdir.

Ali Himmet Berki hem İslâm ve Osmanlı hukuku hem de Türk medenî hukuku alanında çalışmış ender hukukçulardandır. Bunda bir geçiş döneminde yetişmiş olmanın ve bu dönemin imkânlarından faydalanmanın da rolü olmuştur. Ali Himmet kendi döneminde pek ilgi gösterilmeyen konulara el atmış, bu alanlarda faydalı eserler meydana getirmiştir. Gerek hâkimlik görevinde gerekse ilmî çalışmalarında dikkatli ve titiz bir araştırmacı olmaya özen göstermiş, çevresinde yetişmekte olan hukukçulara da bunu aşılamaya çalışmıştır.

Ali Himmet Berki hukukçuluğunun yanı sıra tıp, tarih ve edebiyata, bu arada Fars edebiyatına da ilgi duymuştur. Ankara’da bulunduğu dönemlerde Mehmed Âkif’le ve kısa bir süre kaldığı Mısır’da da Âkif’in yakın dostu Yozgatlı Mehmed İhsan Efendi ile tanışmış, onlarla köklü bir dostluk kurmuştur.

Eserleri. Ali Himmet Berki’nin yayımlanmış eserleri şunlardır:

1. Fâzılın Galatât Defteri (Samsun 1338). Yeni harflerin kabulünden önce yazılan ve müellifin oğlunun adını taşıyan bu eser konuşma ve yazı dilindeki yanlışlardan bahseder.

2. Eski Hâdiselerde Tatbiki Lâzım Gelen İrs ve İntikal (Ankara 1938).

3. Vakıflar (I-II, İstanbul 1940; Ankara 1950; ayrıca I, İstanbul 1946).

4. Miras ve Tatbikatı. Eski ve bugünkü hukuktaki hükümleri inceler (İstanbul 1947; Ankara 1951, 1963).

5. Hukuk Mantığı ve Tefsir (Ankara 1948).

6. Büyük Türk Hükümdarı İstanbul Fatihi Sultan Mehmed Han ve Adalet Hayatı (İstanbul 1953). İstanbul’un fethinin 500. yıl dönümü münasebetiyle yazılan bu eser Mısır’da tanıştığı Mehmed İhsan Efendi tarafından el-Âhilü’l-ʿOs̱mânî Ebü’l-fetḥ es-Sulṭân Muḥammed es̱-s̱ânî, fâtiḥu’l-Ḳosṭanṭiniyye ve ḥayâtühü’l-ʿadliyye adıyla Arapça’ya çevrilmiştir (Kahire 1953).

7. Tasarruf Hukuku Bakımından Dalyan ve Voli (Ankara 1953).

8. İslâm Hukukunda Ferâiz ve İntikal (Ankara 1954).

9. Sular Hukuku, Eski ve Yeni Hükümlere Göre (Sedat Çumralı ile birlikte, Ankara 1959).

10. Mecelle (metin kontrolü ve lugatçe, Ankara 1959; İstanbul 1979).

11. Hâtemü’l-enbiyâ Hazreti Muhammed ve Hayatı (Osman Keskioğlu ile birlikte, 1. kitap, Ankara 1959; 2. kitap, Ankara 1960).

12. Vasiyet ve Ölüme Bağlı Tasarruflar (Ankara 1961).

13. İslâmda Kaza, Hüküm ve Hakimlik ve Tevâbii (Ankara 1962).

14. Vakıflara Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılah ve Terimler (Ankara 1966).

15. Ahlaka Ait 239 Hadis (tercüme ve izah, Ankara 1968). Eserin ikinci baskısı 250 Hadis başlığı altında yapılmıştır (Ankara 1970).

BİBLİYOGRAFYA

Ali Himmet Berki Dosyası, İstanbul Müftülüğü Şer‘iyye Sicilleri Arşivi, Ulemâ Sicil Defteri, nr. 4, vr. 265^a-b.

Adalet Bakanlığı’ndaki Sicil Dosyası.

Mecelle (haz. Ali Himmet Berki), İstanbul 1976, Ekmeleddin İhsanoğlu’nun mukaddimesi, s. XIII-XVI, 1-6.

Esad Konyalı, “Ali Himmet Berki”, Teklif, sy. 29, İstanbul 1990, s. 41.