BERRÂDÎ

Tunus’un güneydoğusunda günümüzde Cebelülhavâye olarak bilinen Cebelüddemmer eteklerindeki Demmer şehrinde doğdu. Hocalarından Ebû Sâkin Âmir b. Ali eş-Şemmâhî’nin 792 (1390) yılında öldüğü dikkate alınırsa VIII. yüzyılın ikinci yarısı ile IX. yüzyıl başlarında yaşamış olduğu tahmin edilebilir. İlk öğrenimini memleketi Demmer’de tamamladı. Daha sonra Cerbe adasına giderek Vâdizzebîb Medresesi’nde Ebü’l-Bekā Yaîş b. Mûsâ ez-Zevâgī el-Cerbî’ye öğrencilik yaptı. Buradaki öğreniminin ardından Libya’nın Cebelinefûse bölgesinde bulunan Yefren’e geçti ve uzun bir süre o dönemde İbâzıyye’nin önde gelen âlimlerinden Ebû Sâkin eş-Şemmâhî’nin akaid, tarih ve fıkıhla ilgili derslerine katıldı. Hocasından İslâmî ilimler ve tarih konusunda büyük ölçüde faydalandı. Çevresinde iyi bir âlim ve fakih olarak tanındı ve Demmer’e döndü. Daha sonra buradan ayrıldı, bir süre ilim tahsil ettiği Cerbe adasına yerleşti ve ölümüne kadar burada yaşadı. Cerbe’de ve özellikle kendisinin öğrenim gördüğü medresede ders vermeye başladı; İbâzîler’e ait içtimaî ve idarî bir kuruluş olan Azzâbe halkasının başkanlığını üstlendi. Çok sayıda öğrenci yetiştirdi; önde gelen öğrencilerinden biri özellikle fıkıh usulü alanında tanınan oğlu Ebû Muhammed Abdullah’tır.

Eserleri. 1. Risâle fi’l-ḥaḳāʾiḳ. Cerbe adasında Şeyh Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed es-Sadğıyânî’nin sorduğu akaidle ilgili sorulara cevap mahiyetinde olan eserde Allah’ın varlığı ve birliği üzerinde durulmakta, konuyla ilgili önemli kavramlar açıklanmaktadır. Cerbe ve Cebelinefûse kütüphanelerinde çeşitli yazmaları bulunan kitabın litograf baskısı yapılmış olup (Ḫams resâʾil içinde, Cezayir, ts.) Amr Halîfe en-Nâmî de yayımlandığını belirtir (Dirâsât, s. 232). 2. Kitâbü Şerḥi’d-Deʿâʾim. İbâzî müelliflerinden Ebû Bekir Ahmed b. Nadr el-Umânî’nin Deʿâʾimü’l-İslâm’ındaki kasidelere dair bir şerh olup tevhid, teşbihin reddi, Allah’ı bilmenin delilleri, kullara ait fiillerin yaratılmışlığı, halku’l-Kur’ân, temizlik, abdest, bayram namazları ve zekât gibi konuları içermektedir (Şemmâhî, II, 807; Lewicki, s. 75; Amr Halîfe en-Nâmî, s. 232). Eserin Bârûniyye, Cerbe, Mîzâb ve Cebelinefûse’deki kütüphanelerde yazma nüshaları vardır. 3. el-Baḥs̱ü’ṣ-ṣâdıḳ ve’l-istikşâf ʿan ḥaḳāʾiḳi meʿânî Kitâbi’l-ʿAdl ve’l-inṣâf. Ebû Ya‘kūb el-Vercelânî’nin el-ʿAdl ve’l-inṣâf fî maʿrifeti uṣûli’l-fıḳh ve’l-iḫtilâf adlı eseri üzerine yazılan bu üç ciltlik şerh şârihin vefatı dolayısıyla tamamlanamamıştır (Amr Halîfe en-Nâmî, s. 299). 4. el-Cevâhirü’l-münteḳāt fî itmâmi mâ eḫalle bihî Kitâbü’ṭ-Ṭabaḳāt. Berrâdî’ye tarihçi olarak asıl şöhretini kazandıran eser onun Cerbe adasındaki ikameti esnasında kaleme aldığı bir kitaptır. Büyük ihtimalle 810 (1407) yılına doğru yazılmış olup İbâzî âlimlerinden Ebü’l-Abbas ed-Dercînî’nin Ṭabaḳātü’l-meşâʾiḫ bi’l-Maġrib adlı eserini tamamlayan bir çalışma niteliğindedir. Berrâdî, Dercînî’nin eserini takdir ettiği için onu kendi kitabının esası konumunda tutmuştur (bk. el-Cevâhirü’l-münteḳāt, s. 54). Müellif eserinde, Hz. Peygamber döneminden başlayarak Emevîler’in son zamanlarına kadar gelen süreçle Rüstemîler’den Ebü’l-Yakzân Muhammed b. Eflah’ın hilâfetine kadar geçen dönemi İbâzıyye’ye has bir bakış açısıyla ele almakta, özellikle Hz. Osman’ın hilâfeti sırasında ortaya çıkan olaylar ve bu olaylara yol açan sebepler üzerinde durmakta, ilk Hâricîler diye adlandırılan Muhakkime-i Ûlâ’nın ortaya çıkışı hakkında önemli bilgiler vermektedir. Ayrıca Hz. Osman’ın ölümüyle sonuçlanan karışıklıkları anlatırken İbâzî kaynaklarının dışında kalan eserlerden aldığı tarihî malzemeyi de kullanmış, Sıffîn’le ilgili olarak önemli ölçüde Abdullah b. Yezîd el-Fezârî’nin Kitâbü’n-Nehrevân’ına dayanmıştır. Eserin geri kalan kısmında Dercînî’nin yer vermediği İbâzî âlimleri ve devlet adamlarının biyografileri ele alınmıştır. Eserde İbâzıyye’nin kurucusu Abdullah b. İbâz’ın Abdülmelik b. Mervân’a gönderdiği mektuplarla Doğu ve Batı İbâzîleri’ne ait seksen iki eserin adını içeren bir listenin yer alması çalışmanın değerini arttırmakta, ayrıca Mağrib İbâzîleri’nin sosyal yapılarına dair verilen geniş bilgiler esere ayrı bir özellik kazandırmaktadır. Böylece Dercînî’nin eserine pek çok yeni şey ilâve edilmiş olmaktadır. Mevcut iki yazma nüshasından biri Kahire Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de, diğeri Cezayir Mîzâb Kütüphanesi’nde bulunan eserin (Fığlalı, s. 12; İvaz M. Halîfât, s. 20) ilk litografik baskısı Kahire’de gerçekleştirilmiştir (1302/1885); bir diğer litografik baskısının ise Cezayir’de yapıldığı belirtilmektedir (a.g.e., a.y.). R. Rubinacci de eser üzerinde bir inceleme kaleme almıştır (bk. bibl.). 5. Risâle fî ẕikri kütübi’l-İbâżıyye. Müellifin Doğu Afrika, Cebelinefûse ve Mağrib İbâzîleri’nin yazdıkları eserlerle ilgili bilgi verdiği bu çalışmada seksen iki kitaptan bahsedilmektedir. Bir yazması Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de kayıtlı olan risâle (nr. 21791) el-Cevâhirü’l-münteḳāt’ın Kahire baskısının sonuna ilâve edilmiş (bk. bibl.), ayrıca Ammâr et-Tâlibî’nin Ârâʾü’l-Ḫavârici’l-kelâmiyye adlı eserinin sonuna eklenmiştir (II, 282-294). Berrâdî’nin kitabında tanıttığı eserler A. de Motylinski tarafından yayımlanıp Fransızca’ya tercüme edilmiştir (bk. “Bibliographie du Mzab: Les livres de la secte abadhite”, Bulletin de correspondance africaine, III [Alger 1885], s. 15-75). 6. el-Cevâb li-baʿżı ehli’l-ḫilâf. Berrâdî’nin kendi mezhebini savunmak amacıyla diğer mezhep mensuplarının eleştirilerine yönelik cevaplarını içeren eserin bilinen tek yazma nüshası Cezayir Mîzâb Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Lewicki, s. 76). 7. Risâle fî keyfiyyeti infâḳı evḳāfi’l-mesâcid (Ebû Zekeriyyâ el-Vercelânî, II, 393).

BİBLİYOGRAFYA :

Berrâdî, el-Cevâhirü’l-münteḳāt, Kahire 1302, s. 54, 218-221; Ebû Zekeriyyâ el-Vercelânî, es-Sîre ve aḫbârü’l-eʾimme (nşr. Abdurrahman Eyyûb), Tunus 1405/1985, II, 393; Şemmâhî, Kitâbü’s-Siyer (nşr. Muhammed Hasan), Beyrut 2009, II, 789-791, 806-807; III, 896, 938, 997-998; Serkîs, Muʿcem, I, 544-545; Ali Yahyâ Muammer, el-İbâżıyye fî Tûnis, Beyrut 1385/1966, s. 151-152; Ammâr et-Tâlibî, Ârâʾü’l-Ḫavârici’l-kelâmiyye, Cezayir 1398/1978, II, 281-294; Ethem Ruhi Fığlalı, İbâdiye’nin Doğuşu ve Görüşleri, Ankara 1983, s. 11-12; Mahmûd İsmâil Abdürrâzık, el-Ḫavâric fî bilâdi’l-Maġrib ḥattâ münteṣafi’l-ḳarni’r-râbiʿi’l-hicrî, Dârülbeyzâ 1406/1985, s. 320; Ömer Rızâ Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, Beyrut 1414/1993, II, 636; T. Lewicki, el-Müʾerriḫûne’l-İbâżıyyûn fî İfrîḳıyye’ş-Şimâliyye (trc. Mâhir Cerrâr – Rîmâ Cerrâr), Beyrut 2000, s. 73-76; Amr Halîfe en-Nâmî, Dirâsât ʿani’l-İbâżıyye (trc. Mîhâîl Hûrî, nşr. M. Sâlih Nâsır – Mustafa Sâlih Bâcû), Beyrut 2001, s. 232, 299-300; İvaz M. Halîfât, Neşʾetü’l-ḥareketi’l-İbâżıyye, Uman 1423/2002, s. 20-21; İbn İdrîsû Mustafa b. Muhammed, el-Fikrü’l-ʿaḳaḍî ʿinde’l-İbâżıyye, Gardâye/Cezayir 1424/2003, s. 207; Orhan Ateş, Günümüz Umman İbâdiyyesi (doktora tezi, 2007), UÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 25-26; Harun Yıldız, Kendi Kaynakları Işığında Hâricîliğin Doğuşu ve Gelişimi, Ankara 2010, s. 39-40; A. de Motylinski, “Bibliographie du Mzab: Les livres de la secte abadhite”, Bulletin de correspondance africaine, III, Alger 1885, s. 33-36; R. Rubinacci, “Il ‘Kitāb al-Ğawāhir’de al-Barrādī”, AION, IV (1952), s. 95-110; a.mlf., “al-Barrādī”, EI² (İng.), I, 1053; René Basset, “Berrâdî”, İA, II, 563-564.