1245’te (1829) padişahın tahta çıkışının 22. yılında hazineyi sıkıntıdan kurtarmak gayesiyle, mevcut ayarı düşük meskûkâtın bir kat daha ayarının düşürülmesine karar verilerek yeni bir beş kuruşluk ile bunun kısımları olan yüzlük (2,5 kuruş), kırklık (kuruş), yirmilik (yirmi paralık) ve onluk (on paralık) çıkarılmasına başlandı. Bütün bunlar Darphâne Emini Kazzâz Artin Çelebi’nin buluşu idi. Bu gibi kara beşlikler eski cihadiye beşliğinden daha küçüktü. 39 mm. çapında ve 15,80 gr. ağırlığında olup yazı ve tuğranın etrafı kurdeleli bir düğümle bağlı bir hilâl ve dış tarafları da çiçekli bir su ile çevrilmişti. Cedîd beşlikler ve kısımları II. Mahmud’un tahta çıkışının 22, 23 ve 24. yılları arasında noktasız olarak basılmıştır. Bu sikkelerin ayarı binde 220-225 arasında idi. Miktarları da 115.000.000 kadardı. İtibarî değerleri ile hakiki değerleri arasındaki fark dolayısıyla hazineye 39.675.000 kuruş gelir sağlanmıştı.
Üç sene sonra yani II. Mahmud’un cülûsunun 25. senesine rastlayan 1248’de (1832) görülen lüzum üzerine, ayarı öncekilerden daha düşük olmak üzere ikinci tertip beşlikler ile kısımları basıldı. Bunların ayarı binde 170-175 raddelerine indirilmiş ve öncekilerden ayrılabilmeleri için her iki yüzün kurdelesi altına nokta konulmuştu. Çıkarılan meblağın miktarı 245.000.000 olup hazineye sağlanan gelir 118.825.000 kuruştu. Noktalıların gerçek değeri 2 kuruş 23 para, noktasızların değeri ise 3 kuruş 10 para idi. Piyasada her ikisi de 5 kuruşa tedavül ettiriliyordu. Bu beşliklerden yarı yarıya bir gelir sağlandığını anlayan muhtekirler bir taraftan taklidini yaparak kalp paraları piyasaya sürmeye başlamışlar, diğer taraftan bazı sermayedarlar da yabancı ülkelerde aynı ağırlık ve ayarda metelik meskûkât bastırarak bunları Osmanlı ülkesine sokmuşlardı. Bu durumu tesbit eden hükümet 1249’da (1833) sikkenin ıslahına karar vererek % 44 ayarında altılık, nısf ve rubu‘ adıyla yeni bir sikke çıkarmak mecburiyetinde kalmıştı.
BİBLİYOGRAFYA
S. Lane Poole, Catalogue of Oriental Coins in the British Museum, London 1883, VIII, rs. XXXI, s. 281 vd.
İsmâil Galib, Takvîm-i Meskûkât-ı Osmâniyye, İstanbul 1307, s. 414-416.
Süleyman Sûdi, Usûl-i Meskûkât-ı Osmâniyye ve Ecnebiyye, İstanbul 1311, s. 56-63.
Hasan Ferid, Nakd ve İ‘tibârî Mâlî Meskûkât, İstanbul 1330-33, s. 195-196.
M. Belin, Türkiye İktisadî Tarihi Hakkında Tetkikler (trc. M. Ziyâ), İstanbul 1931, s. 281 vd.
Anistâs el-Kermelî, Resâʾil fi’n-Nuḳūdi’l-ʿArabiyye ve’l-İslâmiyye veʿilmi’n-nümmiyyât, Kahire 1939, s. 169.
Pakalın, I, 211.
W. L. Clark, The Silver Coinage Mahmud II Struck at Constantinople, New York 1950, s. 125.
Ekrem Kolerkılıç, Osmanlı İmparatorluğu’nda Para, Ankara 1958, s. 125.
Nuri Pere, Osmanlılarda Mâdenî Paralar, İstanbul 1968, s. 242, 246, 248, 249, 250.
Cüneyt Ölçer, Sultan Mahmud II Zamanında Darp Edilen Osmanlı Madeni Paraları, İstanbul 1970, s. 18, 49, 50.
Artuk, İslâmî Sikkeler Kataloğu, II, 683.
“Beşlik”, İA, II, 574.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1992 yılında İstanbul’da basılan 6. cildinde, 7 numaralı sayfada yer almıştır.