BIRGE, John Kingsley

Amerika Birleşik Devletleri’nde Connecticut’ın Bristol şehrinde dünyaya geldi. Yüksek öğrenimini gördüğü Yale Üniversitesi’nden 1909’da mezun olduktan sonra Connecticut’ta Hartford Teoloji Semineri’ne devam ederek buradan da 1913’te diploma aldı. 1914’te İzmir’deki Amerikan misyoner teşkilâtında göreve girdi. 1923’te yurduna döndü, fakat 1927’de yeniden Türkiye’ye gelerek kısa süreler için Amerika Birleşik Devletleri’ne gidip gelmeleri hariç ölümüne kadar burada kaldı. Birge Türkiye’deki Amerikan misyoner kuruluşu olan Kitâb-ı Mukaddes Şirketi’nde (Bible House) ve bazı kültür kurumlarında öğretim görevlisi, öğretmen ve danışman olarak çalıştı; on yıl kadar da Yakındoğu Amerikan misyoner kuruluşlarının idare heyeti sekreterliğini yürüttü. Bir taraftan da Washington’daki Library of Congress ile diğer bazı büyük Amerikan kütüphanelerine Türkçe yazma ve basma kitaplar alımında danışmanlık yaptı. II. Dünya Savaşı sırasında 1943-1944 yıllarında ve savaştan sonra 1947-1948’de Princeton Üniversitesi’nde ders verdi. Milletlerarası Doğu Araştırmaları Cemiyeti’nin (International Society for Oriental Researchs) kurucularından oldu ve cemiyetin Leiden’de yayımladığı Oriens adlı derginin idare heyetinde görev aldı. 14 Ağustos 1952’de Rumelihisarı’ndaki evinde öldü.

Birge’nin en önemli eseri, Londra’da Luzac Kitabevi’nin Doğu dinleri dizisinin (Luzac’s Oriental Religions Series) VII. cildi olarak çıkardığı The Bektashi Order of Dervishes adlı kitaptır (Londra-Hartford 1937). Bu 291 sayfalık eserin içinde metin dışı otuz üç resim bulunmaktadır. Türk tasavvuf hayatında Bektaşîliğin yeri, bu tarikatın tarihçesi, pîrleri ile başlıca velîleri, örf ve âdetleri, diğer mezhep, tarikat ve hatta dinlerle olan münasebetleri açık ve düzgün bir plana göre araştırılarak ortaya konulmuş, ayrıca eserin sonuna tarikatta kullanılan terimlerin açıklamaları (s. 251-271) ile çok zengin bir bibliyografya (s. 272-284) eklenmiştir. Bu kitap Bektaşîlik hakkında şimdiye kadar yayımlanmış eserlerin en derli toplu ve konunun takdimi bakımından en düzenli olanıdır. Eser çok etraflı bir şekilde vaktiyle O. Şaik Gökyay tarafından tanıtılmış, bu arada tam bir özeti de verilmiştir. Birge’nin bu eserinin dışında Turkey Between the Two World Wars (New York 1944) ve A Guide to Turkish Area Studies (1949) adlı iki kitabı daha bulunmaktadır. American Council of the Learned Societies tarafından yayımlanan ikinci eser, o tarihe kadar Türkiye ve Türkler hakkında yayımlanmış kitap ve yazıların bibliyografyasıdır. Birge ünlü İngilizce-Türkçe ve Türkçe-İngilizce Redhouse lugatlarının yeni yayımına girişmiş ve yardımcıları ile birlikte yenileştirilmiş olarak bu lugatın İngilizce-Türkçe cildini bastırmış ise de (İstanbul 1952) Türkçe’den İngilizce’ye olanını görememiştir. Hayatının son iki yılında ise Türkiye Cumhuriyeti’nin tarihî temelleri üzerine yaptığı bir araştırma ile uğraşmış, ancak bu eserini tamamlayamamıştır.

Ölümünden sonra günlük bir gazetede kendisiyle ilgili bir makalede kaydedildiği gibi J. K. Birge, Amerikan misyoner teşkilâtının temsilcisi olarak Türkiye’ye gönderildiği ve kuruluş gayesi temsil ettiği hıristiyan mezhebine adam kazanmak olan Bible House’da görev aldığı halde, av arayan bir avcı gibi misyonerlik etmeyi doğru bulmamış, kurumunun faaliyetlerini yalnız irfan hareketlerine göre ayarlamıştır. Böylece Türkiye ile Amerika arasında misyonerlik yüzünden ayırıcı bir hava meydana getirecek yerde birleştirici bir köprü oluşturarak Türk ruhunu ve Türk edebiyatını Amerika’ya tanıtmakta faal bir rol oynamıştır.

BİBLİYOGRAFYA

Orhan Şaik Gökyay, “The Bektashi Order of Dervishes’in Tahlil ve Tanıtılması”, Ülkü, XI/65, Ankara 1938, s. 477-480.

“Aramızdan Ayrılanlar: Dr. Birge’nin Vefatı”, Vatan, 17 Ağustos 1952.

“International Society for Oriental Research-Obituary Notice: Dr. John Kingsley Birge”, Oriens, VI/1, Leiden 1953 (başta ek sayfada bir fotoğraf ile).