BOLAK, Mehmet Vehbi

18 Mayıs 1882’de Balıkesir’de doğdu. Balıkesir ileri gelenlerinden müderris Abacılar Kethüdâsızâde Hacı Yahyâ Fevzi Nef‘î Efendi’nin oğludur. İlk ve orta öğrenimini Balıkesir Rüşdiyesi ile Bursa İdâdîsi’nde yaptı. Ayrıca Bursa’da Dârütta‘lîm-i Harîr’i bitirdi. Temmuz 1906’da Mekteb-i Mülkiyye’den mezun oldu. Bir süre Balıkesir ilköğretim müfettişliğinde görevlendirildi; Gönen, Burhaniye, Karacabey, Balya kazaları kaymakam vekilliklerinde bulundu. II. Meşrutiyet’in ilânından sonra üçüncü sınıf kaymakamlığa terfi ettirilerek Eylül 1908’de Dersim sancağına bağlı Nâzımiye kazası kaymakamlığına tayin edildi. Burada üç ay kaldıktan sonra Türk beyleriyle Ermeniler arasında çıkan anlaşmazlığı yatıştırmak üzere Pertek’e nakledildi. Pertek kaymakamı iken 18 Nisan 1912’de yapılan seçimlerde Karesi sancağı mebusluğuna seçilerek Osmanlı Meclis-i Meb‘ûsanı’na girdi. Balkan Savaşı dolayısıyla meclisin feshi üzerine (4 Temmuz 1912) Balıkesir’e döndü ve burada Balkan Savaşı için kurulmuş olan Müdâfaa-i Milliyye Cemiyeti’nde çalıştı. Savaşın sona ermesi üzerine tekrar idare mesleğine döndü ve Nisan 1913’te Eskişehir kaymakamı oldu. Bu görevde iken Osmanlı Meclis-i Meb‘ûsanı’na ikinci defa Karesi mebusu seçildi (Mayıs 1914). Nisan 1918’de mebusluktan ayrılarak Afyonkarahisar müstakil sancağı mutasarrıflığına tayin edildi. Mütareke üzerine Aralık 1918’de Çatalca müstakil mutasarrıflığına nakledildi. Yunan askerî işgali altında bulunan Çatalca’da Bâbıâli’den hiçbir tâlimat almaksızın Yunanlılar’ı bütün memleket işlerinden uzaklaştırmayı başardı. Şubat 1919’da Damad Ferid Paşa hükümeti tarafından Çatalca mutasarrıflığından azledilince tekrar Balıkesir’e döndü.

Yunanlılar’ın İzmir’i işgallerinden bir gün sonra 16 Mayıs 1919 günü Balıkesir’de de kurulan Redd-i İlhak Cemiyeti’ne katıldı. Alınan karar üzerine İzmir Şimâlî Cepheleri Hey’et-i Merkeziyyesi reisliğine seçildi. Bu görevi 30 Haziran 1920’de Balıkesir’in işgaline kadar sürdü. Aynı vazifede bulunurken 23 Nisan 1920’de açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Karesi mebusu olarak seçilmişse de cepheyi ve Kuvâ-yi Milliye reisliğini bırakamadığı için meclise ancak 30 Haziran’da katılabildi. Mareşal Fevzi Çakmak başkanlığındaki İcra Vekilleri Heyeti’nde 20 Kasım 1921’den 5 Kasım 1922’ye kadar Maarif vekilliği yaptı; ayrıca kısa sürelerle Dahiliye vekilliğiyle Maliye vekilliğinde de bulundu.

Eskişehir bozgunu üzerine Sakarya Harbi’nde cepheye gönderilen “hey’et-i nâsiha”yı teşkil eden on dört kişilik mebus heyetinde yer aldığı gibi Çerkez Ethem’e gönderilen nasihat heyetinde de bulundu. 1923’te İzmir’de toplanan ilk Millî İktisat Şûrası’na Balıkesir çiftçilerini temsilen katıldı. Ağustos 1923’te yapılan seçimlerde Balıkesir mebusluğunu yine muhafaza etti. Bu dönemde meclisçe seçilen ve danıştay vazifesini gören heyetin reisliğini de yaptı. Dönem sonunda mebusluktan ayrıldı ve bir daha politikaya karışmadı. Hayatının son yıllarında Balıkesir Necati Bey Öğretmen Okulu’nda din dersleri okuttu. 6 Nisan 1958 günü İstanbul’da vefat etti.

I. Büyük Millet Meclisi’nde muhafazakâr grubu temsil etmekle beraber bütün milletvekillerinin saygı gösterdiği Vehbi Bey güçlü ve inandırıcı bir hitabete sahipti.

BİBLİYOGRAFYA

Mehmed Vehbi Bolak, “Millî Mücadele’de Balıkesir”, Balıkesir Postası, Balıkesir, 14-23 Nisan 1950.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Sicil Arşivi, Dosya nr. 225.

Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri ve Hacim Muhittin Çarıklı’nın Kuvâ-yı Milliye Hatıraları (1919-1920), Ankara 1967, s. 68-70.

Mücellidoğlu Ali Çankaya, Yeni Mülkiye Târihi ve Mülkiyeliler, Ankara 1968-69, III, 983.

Samed Ağaoğlu, Kuvayı Milliye Ruhu: Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi, İstanbul 1973, s. 276.

Mücteba İlgürel, “Balıkesir Redd-i İlhak Cemiyeti ve Kongreleri”, Cumhuriyetin 50. Yılına Armağan, İstanbul 1973, s. 35-56.

A. Aydın Bolak, “Balıkesir’de Kuvâ-yi Milliye Çalışmaları”, Millî Mücadelede Balıkesir, İstanbul 1986, s. 53-157.

Fethi Tevetoğlu, “Türkiye Maârif Nâzırları”, Hayat Tarih Mecmuası, sy. 9-10, İstanbul 1975, s. 102-104.