BÜTÜNSEL YAKLAŞIM’A GÖRE REMY-İ CİMÂR (ŞEYTAN TAŞLAMA) RİVÂYETLERİNİN TETKİKİ

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 1, 136 – 165, 30.06.2024

Orhan Güvel

https://doi.org/10.30627/cuilah.1417024

Öz

In the Islamic literature, there are conflicting narrations about the historical basis of some religious practices that were practiced in the pre-Islamic period and continued in the Islamic period by “Islamising” them. Remy-i cimâr (stoning the devil), which is a part of the pilgrimage, is one of the practices that can be included in this class. In the sources, there are rumours that devil stoning dates back to Prophet Abraham, Prophet Ismail, Prophet Adam and Prophet Muhammad. The relationship established between the historical figures of four different prophets makes it difficult to understand the basis of the practice and the purpose of its implementation. In this study, the narrations that give information about the historical basis of Satan stoning were analysed according to the Holistic Approach method. The examination revealed that the narrations attributing the practice of stoning the devil to prophets other than Prophet Abraham cannot be confirmed. It has been determined that the narrations in which Satan stoning is associated with Prophet Abraham are not of a quality that can be attributed to Prophet Muhammad in terms of sened and that they are forms of a single narration in different forms. In these narrations, the action expressions attributed to Prophet Abraham and the action expressions of Prophet Muhammad during the stoning of the devil in the Vedāʿ pilgrimage were found to have significant similarities. From this point of view, it has been concluded that the narrations that give information about the historical basis of stoning the devil have emerged as a result of the transmission of Prophet Muhammad’s actions during the Vedāʿ pilgrimage by attributing them to Prophet Abraham.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Integrative Approach, Remy-i Cimâr, Stoning of the Devil, The Prophet Abraham

Kaynakça

• Apaydın, Mehmet. Hadislerin Tespitinde Bütünsel Yaklaşım. İstanbul: KURAMER Yayınları, 1. Baskı., 2018.
• Apaydın, Mehmet. “İmâmetin Kureyş’e Ait Olduğuna Dair Hz. Peygamber’e İsnâd Edilen Rivâyetlerin Bütünsel Yaklaşım Yöntemiyle Tespiti”. İlahiyat Akademi Dergisi 7-8 (2018), 219-268.
• Apaydın, Mehmet. “Erîke Hadîsi’nin Bütünsel Yaklaşım Yöntemiyle Tespiti”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 61/1 (2020), 87-174.
• Ateş, Ali Osman. İslam’a göre Câhiliye Örf ve Âdetleri. İstanbul: Beyan Yay., 1996.
• Baḥraḳu’l-Yemenî, Muḥammed b. ʿOmer b. Mubârek el-Ḥaḍramî. Ḥadâîḳu’l-Envâr ve Meṭâliʿu’l-Esrâr fî Sîrati’n-Nebiyyi’l-Muḫtâr. nşr. Muḥammed Ğassân Naṡûḥ ʿAzḳûl. b.y.: Dâru’l-Minhâc, 1999.
• Baṡrî, Ebû ʿUbeyde Maʿmer b. el-Muŝennâ et-Teymî. Şerḥu Neḳâiḍi Cerîr ve’l-Ferezdaḳ. nşr. Muḥammed İbrahim Ḥûr-Velîd Maḥmûd Ḫâliṡ. Abu Dabi: el-Mecmeʿu’ŝ-Ŝeḳâfî, 1998.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Ḥuseyn b. ʿAlî el-Ḫusrevcerdî. Şuʿabu’l-Îmân. nşr. ʿAbdulʿaliyy ʿAbdulḥamîd). Riyad: Mektebetu’r-Ruşd, 2003.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Ḥuseyn b. ʿAlî el-Ḫusrevcerdî. es-Sunenu’l-Kubrâ. nşr. ʿAbdullâh et-Turkî. b.y.: Merkezu Hicr, 2011.
• Cevâd, ʿAlî. el-Mufaṡṡal fî Târîḫi’l-ʿArab Ḳable’l-İslâm. b.y.: y.y., 2001.
• Dindi, Emrah. “Câhiliye Arap Hac Ritüellerinin Kur’an’daki Menâsikle Diyalektik İlişkisi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/1 (2017), 577-638.
• Enṡârî, Ebû Bekir Muḥammed b. Sîrîn el-Baṡrî. Tefsîru'l-Aḥlâm Munteḫabu’l-Kelâm fî Tefsîri’l-Aḥlâm. Kahire: Şeriketu Mektebeti ve Maṭbaʿati Muṡṭafâ el-Bâbî el-Ḥalebî ve Evlâduhû, 1940.
• Ezraḳî, Ebû’l-Velîd Muḥammed b. ʿAbdullâh el-Ğassânî. Aḫbâru Mekke ve mâ Câe fîhâ mine’l-Âŝâr. nşr. Ruşdî es-Ṡâliḥ Mulaḥḥas. Beyrut: Dâru’l-Endelus, 1983.
• Fâsî, Ebû’ṭ-Ṭîb Muḥammed b. Aḥmed b. ʿAlî. Şifâu’l-Ğarâm bi Aḫbâri’l-Beledi’l-Ḥarâm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2000.
• Ferâhî, Abdulhamîd. Niẓâmu’l-Kur’ân ve Te’vilu’l-Furkân bi’l-Furkân. Azamgarh: Dâiratu’l-Hamîdiye, 2008.
• Fîrûzâbâdî, Yakub b. Muhammed Tâhir Ebu’d-dîn Mecd. el-Kâmûsu’l-Muhît. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle fî’t-Turâs, 2005.
• Gündüz, Şinasi. “Cahiliye Dönemi Arap Putperestliği”. Cahiliye Araplarının İlahları. ed. Mehmet Mahfuz Söylemez. 11-50. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Ḥâkim, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh b. Muḥammed eḍ-Ḍabbî en-Nîsâbûrî. el-Mustedrek âle’s-Ṡaḥiḥayn. nşr. Muṡṭafâ ʿAbdulḳâdir ʿAṭâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1990.
• Ḫavârizmî, Muḥammed b. İsḥâḳ. Îŝâretu’t-Terğîb ve’t-Teşvîḳ ilâ’l-Mesâcidi’ŝ-Ŝelâse ve’l-Beyti’l-ʿAtîḳ. nşr. Muṡṭafâ Muḥammed eẑ-Ẑehebî. b.y.: Mektebetu Nizâr Muṡṭafâ el-Bâz, 1998.
• Heytemî, Ebû’l-ʿAbbâs Aḥmed b. Muḥammed b. ʿAlî İbn Ḥacer. Tuḥfetu’l-Muḥtâc. nşr. ʾAbdullâh Maḥmûd. Beyrut: y.y., ts.
• Ḥimyerî, Ebû Muḥammed ʿAbdulmelik b. Hişâm. es-Sîretu’n-Nebeviyye. nşr. Muṡṭafâ es-Saḳḳâ. Kahire: Mektebetu Muṡṭafâ el-Bâbî’l-Ḥalebî, 1955.
• Ḫorâsânî, Ebû ʿOŝmân Saʿîd b. Manṡûr. et-Tefsîr min Suneni Saʿîd b. Manṡûr. nşr. Saʿd b. ʿAbdullâh b. ʿAbdulâzîz Âl-i Ḥamîd. b.y.: Dâru’ṡ-Ṡamîʿî, 1997.
• İbn Daḳîḳu’l-ʿÎd, Taḳiyyuddîn Ebu’l-Fetḥ Muḥammed b. ʿAlî b. Vehb b. Muṭîʿ. Şerḥu’l-İlmâm bi Eḥâdîŝi’l-Aḥkâm. nşr. Muḥammed Ḫallûf el-ʿAbdullâh. b.y.: y.y., 2009.
• İbn Ebî Ḥâtim, Ebû Muḥammed ʿAbdurraḥman b. Muḥammed er-Râzî. Tefsîru’l Ḳurʾâni’l-ʿAzîm. nşr. Esʿad Muḥammed eṭ-Ṭayyib. b.y.: Mektebetu Nizâr Muṡṭafâ el-Bâz, 1998.
• İbn Ebî Ḥâtim, Ebû Muḥammed ʿAbdurraḥman b. Muḥammed er-Râzî. Muḫtaṡaru’l-Muḫtaṡar mine’l-Musnedi’ṡ-Ṡaḥîḥ. nşr. Heyet. Kahire: Dâru’t-Teʾṡîl, 2014.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe ʿAbdullâh b. el-ʿAbsî. el-Muṡannef. nşr. Saʿd b. Nâṡır eş-Şetrî. Riyad: Dâru Kunûzi İşbîliyâ, Riyad, 2015.
• İbn Ḫaldûn, Ebû Zeyd ʿAbdurrahman b. Muḥammed b. Muḥammed. Dîvânu’l-Mubtedeʾ ve’l-Ḥaber fî Târîḫî’l-ʿArab ve’l-Berber ve men ʿÂṡarahum min Ẑevî’ş-Şeʾni’l-Ekber. nşr. Ḫalîl Şeḥâde. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1988.
• İbn Ḥazm, Ebû Muḥammed ʿAlî b. Aḥmed el-Endelusî. Ḥaccetu’l-Vedâʿ. nşr. Ebû Ṡuheyb el-Kermî. Riyad: Beytu’l-Efkâri’d-Duveliyye, 1998.
• İbn Ḫuzeyme, Ebû Bekr Muḥammed b. İsḥâḳ b. Ḫuzeyme en-Nîsâbûrî, Ṡaḥîḥu İbni Ḫuzeyme nşr. Muḥammed Muṡṭafâ el-ʾAʿẓamî. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 2003.
• İbn Keŝîr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer. Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-ʿAẓîm. nşr. Sâmî b. Muḥammed Selâme. b.y.: Dâru’t-Ṭayyibe, 1999.
• İbn Vehb, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. Vehb el-Mıṡrî el-Ḳureşî. el-Muvaṭṭâʾ. nşr. Hişâm İsmail eṡ-Ṡînî. Demmâm, y.y., 1999.
• İbnu’l-Eŝîr, Ebû’l-Ḥasen ʿAlî b. Ebî’l-Kerem Muḥammed el-Cezerî. el-Kâmil fî’t-Târîḫ. nşr. ʿOmar ʿAbdusselâm Tedmurî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1997.
• ʿİmâdî, Muḥammed b. Muḥammed b. Muṡṭafâ Ebu’s-Suʿûd. İrşâdu’l-ʿÂḳli’s-Selîm ilâ Mezâyâ’l-Kitâbi’l-Kerîm. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, ts.
• Ḳarâfî, Ebu’l-ʿAbbâs Aḥmed b. İdrîs. ez-Ẑaḫîre. nşr. Muḥammed Ḥaccî. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1994. Kitab-ı Mukaddes. Erişim 19 Aralık 2023. https://incil.info/kitap/gen/31
• Kuleynî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Yaʿḳûb. el-Furûʿu’l-Kâfî. nşr. Alî Ekber el-Ğıfârî. Tahran: Dâru’l-Kutubi’l-İslâmiyye, 1969.
• Kur’an-ı Kerim Meali. çev. Mustafa Öztürk. İstanbul: Düşün Yayınları, 2011.
• Ḳureşî, Ebû’l-Ḥaccâc Mucâhid b. Cebr. Tefsîru Mucâhid. nşr. Muḥammed ʿAbdu’s-Selâm Ebû’n-Nîl. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-İslâmî, 1989.
• Ḳurṭubî,, Ebu’l-Velîd Muḥammed b. Aḥmed b. Ruşd. el-Muḳaddimâtu’l-Mumehhidât. nşr. Muḥammed Ḥuccî. Beyrut: y.y., 1988.
• Maḳdisî, Ebû’l-ʿAbbâs Aḥmed b. ʿAbdurraḥmân b. Ḳudâme Necmu’d-Dîn. Muḫtaṡaru Minhâci’l-Ḳâṡıdîn. nşr. Muḥammed Aḥmed Duhmân. Şam: Mektebetu Dâri’l-Beyân, 1978.
• Mâturîdî, Ebû Manṡûr Muḥammed b. Muḥammed. Teʾvîlâtu Ehli’s-Sunne. nşr. Mecdî Bâsellûm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2005.
• Meclisî, Muḥammed Bâḳır. Biḥâru’l-Envâr. Beyrut: Muessesetu’l-Vefâ, 1983.
• Meḥâmilî, Ebû ʿAbdullâh el-Ḥuseyn b. İsmâʿîl b. Muḥammed ed-Ḍabbî. Emâli’l-Meḥâmilî (Rivâyetu İbni Yaḥyâ). nşr. İbrâhîm el-Ḳaysî. Amman: y.y., 1992.
• Muberred, Ebû’l-ʿAbbâs Muḥammed b. Yezîd el-Ezdî. el-Kâmil fî’l-Luğa ve’l-Edeb. nşr. Muḥammed Ebû’l-Faḍl İbrâhîm. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-ʿArabî, 1997.
• Munẑirî, Ebû Muḥammed ʿAbdulʿaẓîm b. ʿAbdulḳavî. et-Terġîb ve’t-Terhîb mine’l-Ḥadîŝi’ş-Şerîf. Beyrut: y.y., 1968.
• Muṭṭalibî, Ebû ‘Abdullâh Muḥammed b. İsḥâḳ b. Yesâr. es-Sîre (Kitâbu’s-Siyer ve’l-Meğâzî). nşr. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1978.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref. Şerḥu’n-Nevevî ʿalâ Muslim. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, 1972.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref. el-Mecmuʿ Şerḥu’l-Muheẑẑeb. b.y.: Dâru ʿÂlemi’l-Kitâb, 2003.
• Nîsâbûrî, Ebû Bekr Muḥammed b. İsḥâḳ b. Ḫuzeyme. Ṡaḥîḥu İbni Ḫuzeyme. nşr. Muḥammed Muṡṭafâ el-ʾAʿẓamî. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 2003.
• Önkal, Ahmet. “İfâza”. Türkiye Dinyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 20 Aralık 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/ifaza
• Ŝaʿlebî, Ebû İsḥâḳ Aḥmed b. Muḥammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-Beyân. nşr. Heyet. Cidde: y.y., 2015.
• Ṡanʿânî, Ebû Bekr ʿAbdurrezzâḳ b. Hemmâm. el-Muṡannef. nşr. Heyet. Kahire: Dâru’t-Teʿṡîl, 2015.
• Ṡanʿânî, Ebû Bekr ʿAbdurrezzâḳ b. Hemmâm. Tefsîru ʿAbdurrezzâḳ. nşr. Maḥmûd Muḥammed ʿAbduh. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1999.
• Seḫâvî, Ebu’l-Ḥasan ʿAlî b. Muḥammed b. ʿAbdu’ṡ-Ṡamed el-Hemedânî ʿAlemu’d-Dîn. Sifru’s-Saʿâde ve Sefîru’l-İfâde. nşr. Muḥammed ed-Dâlî. b.y.: y.y., 1995.
• Suyûṭî, ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr. el-Ḥâvî li’l-fetâvâ fî’l-fıḳh ve ‘ulûmi’t-tefsîr ve’l-ḥadîṡ ve’l-Uṡûl ve’n-Naḥv ve’l-‘i’râb ve sâ’iri’l-fünûn. thk. ’Abdullatîf Hasan ’Abdurraḥmân. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2000.
• Şeybânî, Ebû ʿAbdullâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel. el-Musned. nşr. Heyet. b.y.: Cemʿiyyetu’l-Meknez, 2010. Ṭabâṭabâʾî, Muḥammed Ḥuseyn. Tefsîru’l-Mîzân. b.y.: y.y., ts.
• Ṭaberânî, Ebû’l-Ḳâsım Suleymân b. Aḥmed eş-Şâmî. el-Muʿcemu’l-Kebîr. nşr. Ḥamdî b. ʿAbdulmecîd es-Selefî. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, 1983.
• Ṭaberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî. Târîḫu’r-Rusul ve’l-Mulûk ve Ṡılatu Târîḫ eṭ-Ṭaberî. Beyrut: Dâru’t-Turâŝ, 1967.
• Ṭaberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî. Câmiʿu’l-Beyân fî Teʾvîli ʾÂyi’l-Ḳur’ân. nşr. ʾAḥmed Muḥammed Şâkir. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 2000.
• Taha, Hüseyin. Câhiliye Şiiri Üzerine. çev. Şaban Karataş. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.
• Ṭayâlisî, Ebû Dâvûd Suleymân b. Dâvûd el-Baṡrî. el-Musned. nşr. Muḥammed b. ʿAbdulmuḥsin et-Turkî. Kahire: Dâru Hicr, 1999.
• Tûnisî, Ebû Fâris ʿAbdulʿazîz b. İbrâhîm b. Aḥmed b. Bezîze et-Teymî. Ravḍatu’l-Mustebîn fî Şerḥi Kitabi’t-Telḳîn. nşr. ʿAbdullaṭîf Zekkâġ. b.y.: y.y., 2010.
• Ṭûsî, Ebû Ca‘fer Muḥammed b. Muḥammed b. el-Ḥasen. et-Tibyân fî Tefsîri’l-Ḳurʾân. nşr. Aḥmed Ḥabîb. Beyrut: Dâru İhyâʾi Turâŝi’l-ʿArabî, tsz.
• Ṭûsî, Ebû’l-Ḥasen Muḥammed b. Eslem. el-Erbaʿûn. nşr. Meşʿal b. Bânî el-Cibrîn el-Maṭîrî. Beyrut: Dâru İbn Ḥazm, 2000.
• Vâḳıdî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿOmer. el-Meğâzî. nşr. Marsden Jones. Beyrut: Dâru’l-Âlemî, 1989.
• Zemaḫşerî, Ebû’l-Ḳâsım Maḥmûd b. ʿAmr. el-Keşşâf ʿan Ḥaḳâîḳı Ğavâmiḍi’t-Tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1987.

BÜTÜNSEL YAKLAŞIM’A GÖRE REMY-İ CİMÂR (ŞEYTAN TAŞLAMA) RİVÂYETLERİNİN TETKİKİ

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 1, 136 – 165, 30.06.2024

Orhan Güvel

https://doi.org/10.30627/cuilah.1417024

Öz

İslâmî literatürde İslâm öncesi dönemde uygulanagelen ve İslâmî dönemde “İslâmîleştirilerek” devam ettirilen bazı dinî uygulamaların tarihî dayanağına dair birbiriyle çelişkili rivâyetler nakledilmektedir. Hac ibadetinin bir parçası olan remy-i cimâr (şeytan taşlama) bu sınıfa dâhil edilebilecek uygulamalardandır. Kaynaklarda şeytan taşlamanın Hz. İbrahim, Hz. İsmail, Hz. Âdem ve Hz. Muhammed’e dayandığı yönünde rivâyetler mevcuttur. Şeytan taşlama hakkında dört farklı peygamberin tarihî kişiliğiyle kurulan ilişki ilgili uygulamanın dayandığı temelin ve uygulanma maksadının anlaşılmasını güçleştirmektedir. Bu çalışmada şeytan taşlama rivâyetlerinin tarihî dayanağına dair bilgi veren rivâyetler Bütünsel Yaklaşım metoduna göre tetkik edilmiştir. Yapılan incelemede şeytan taşlama uygulamasının Hz. İbrahim dışındaki peygamberlere isnat edildiği rivâyetlerin teyit edilemeyecek durumda olduğu görülmüştür. Şeytan taşlamanın Hz. İbrahim’le ilişkilendirildiği rivâyetlerin de sened bakımından Hz. Muhammed’e refʿ edilebilecek nitelikte olmadığı ve tek bir rivâyetin farklı formlarda nakledilmiş formları olduğu tespit edilmiştir. Bu rivâyetlerde Hz. İbrahim’e izafe edilen Eylem İfadeleri’yle Hz. Muhammed’in Vedâʿ Haccı’nda şeytan taşlama esnasında yaptığı Eylem İfadeleri’nin ise ciddi benzerlikler ihtiva ettiği görülmüştür. Buradan hareketle şeytan taşlamanın tarihî dayanağına dair bilgi veren rivâyetlerin Hz. Muhammed’in Vedâʿ Haccı’ndaki eylemlerinin Hz. İbrahim’e nispet edilerek aktarılması sonucu ortaya çıktığı neticesine ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Bütünsel Yaklaşım, Remy-i Cimâr, Şeytan Taşlama, İbrahim Peygamber

Kaynakça

• Apaydın, Mehmet. Hadislerin Tespitinde Bütünsel Yaklaşım. İstanbul: KURAMER Yayınları, 1. Baskı., 2018.
• Apaydın, Mehmet. “İmâmetin Kureyş’e Ait Olduğuna Dair Hz. Peygamber’e İsnâd Edilen Rivâyetlerin Bütünsel Yaklaşım Yöntemiyle Tespiti”. İlahiyat Akademi Dergisi 7-8 (2018), 219-268.
• Apaydın, Mehmet. “Erîke Hadîsi’nin Bütünsel Yaklaşım Yöntemiyle Tespiti”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 61/1 (2020), 87-174.
• Ateş, Ali Osman. İslam’a göre Câhiliye Örf ve Âdetleri. İstanbul: Beyan Yay., 1996.
• Baḥraḳu’l-Yemenî, Muḥammed b. ʿOmer b. Mubârek el-Ḥaḍramî. Ḥadâîḳu’l-Envâr ve Meṭâliʿu’l-Esrâr fî Sîrati’n-Nebiyyi’l-Muḫtâr. nşr. Muḥammed Ğassân Naṡûḥ ʿAzḳûl. b.y.: Dâru’l-Minhâc, 1999.
• Baṡrî, Ebû ʿUbeyde Maʿmer b. el-Muŝennâ et-Teymî. Şerḥu Neḳâiḍi Cerîr ve’l-Ferezdaḳ. nşr. Muḥammed İbrahim Ḥûr-Velîd Maḥmûd Ḫâliṡ. Abu Dabi: el-Mecmeʿu’ŝ-Ŝeḳâfî, 1998.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Ḥuseyn b. ʿAlî el-Ḫusrevcerdî. Şuʿabu’l-Îmân. nşr. ʿAbdulʿaliyy ʿAbdulḥamîd). Riyad: Mektebetu’r-Ruşd, 2003.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Ḥuseyn b. ʿAlî el-Ḫusrevcerdî. es-Sunenu’l-Kubrâ. nşr. ʿAbdullâh et-Turkî. b.y.: Merkezu Hicr, 2011.
• Cevâd, ʿAlî. el-Mufaṡṡal fî Târîḫi’l-ʿArab Ḳable’l-İslâm. b.y.: y.y., 2001.
• Dindi, Emrah. “Câhiliye Arap Hac Ritüellerinin Kur’an’daki Menâsikle Diyalektik İlişkisi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/1 (2017), 577-638.
• Enṡârî, Ebû Bekir Muḥammed b. Sîrîn el-Baṡrî. Tefsîru'l-Aḥlâm Munteḫabu’l-Kelâm fî Tefsîri’l-Aḥlâm. Kahire: Şeriketu Mektebeti ve Maṭbaʿati Muṡṭafâ el-Bâbî el-Ḥalebî ve Evlâduhû, 1940.
• Ezraḳî, Ebû’l-Velîd Muḥammed b. ʿAbdullâh el-Ğassânî. Aḫbâru Mekke ve mâ Câe fîhâ mine’l-Âŝâr. nşr. Ruşdî es-Ṡâliḥ Mulaḥḥas. Beyrut: Dâru’l-Endelus, 1983.
• Fâsî, Ebû’ṭ-Ṭîb Muḥammed b. Aḥmed b. ʿAlî. Şifâu’l-Ğarâm bi Aḫbâri’l-Beledi’l-Ḥarâm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2000.
• Ferâhî, Abdulhamîd. Niẓâmu’l-Kur’ân ve Te’vilu’l-Furkân bi’l-Furkân. Azamgarh: Dâiratu’l-Hamîdiye, 2008.
• Fîrûzâbâdî, Yakub b. Muhammed Tâhir Ebu’d-dîn Mecd. el-Kâmûsu’l-Muhît. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle fî’t-Turâs, 2005.
• Gündüz, Şinasi. “Cahiliye Dönemi Arap Putperestliği”. Cahiliye Araplarının İlahları. ed. Mehmet Mahfuz Söylemez. 11-50. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Ḥâkim, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh b. Muḥammed eḍ-Ḍabbî en-Nîsâbûrî. el-Mustedrek âle’s-Ṡaḥiḥayn. nşr. Muṡṭafâ ʿAbdulḳâdir ʿAṭâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1990.
• Ḫavârizmî, Muḥammed b. İsḥâḳ. Îŝâretu’t-Terğîb ve’t-Teşvîḳ ilâ’l-Mesâcidi’ŝ-Ŝelâse ve’l-Beyti’l-ʿAtîḳ. nşr. Muṡṭafâ Muḥammed eẑ-Ẑehebî. b.y.: Mektebetu Nizâr Muṡṭafâ el-Bâz, 1998.
• Heytemî, Ebû’l-ʿAbbâs Aḥmed b. Muḥammed b. ʿAlî İbn Ḥacer. Tuḥfetu’l-Muḥtâc. nşr. ʾAbdullâh Maḥmûd. Beyrut: y.y., ts.
• Ḥimyerî, Ebû Muḥammed ʿAbdulmelik b. Hişâm. es-Sîretu’n-Nebeviyye. nşr. Muṡṭafâ es-Saḳḳâ. Kahire: Mektebetu Muṡṭafâ el-Bâbî’l-Ḥalebî, 1955.
• Ḫorâsânî, Ebû ʿOŝmân Saʿîd b. Manṡûr. et-Tefsîr min Suneni Saʿîd b. Manṡûr. nşr. Saʿd b. ʿAbdullâh b. ʿAbdulâzîz Âl-i Ḥamîd. b.y.: Dâru’ṡ-Ṡamîʿî, 1997.
• İbn Daḳîḳu’l-ʿÎd, Taḳiyyuddîn Ebu’l-Fetḥ Muḥammed b. ʿAlî b. Vehb b. Muṭîʿ. Şerḥu’l-İlmâm bi Eḥâdîŝi’l-Aḥkâm. nşr. Muḥammed Ḫallûf el-ʿAbdullâh. b.y.: y.y., 2009.
• İbn Ebî Ḥâtim, Ebû Muḥammed ʿAbdurraḥman b. Muḥammed er-Râzî. Tefsîru’l Ḳurʾâni’l-ʿAzîm. nşr. Esʿad Muḥammed eṭ-Ṭayyib. b.y.: Mektebetu Nizâr Muṡṭafâ el-Bâz, 1998.
• İbn Ebî Ḥâtim, Ebû Muḥammed ʿAbdurraḥman b. Muḥammed er-Râzî. Muḫtaṡaru’l-Muḫtaṡar mine’l-Musnedi’ṡ-Ṡaḥîḥ. nşr. Heyet. Kahire: Dâru’t-Teʾṡîl, 2014.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe ʿAbdullâh b. el-ʿAbsî. el-Muṡannef. nşr. Saʿd b. Nâṡır eş-Şetrî. Riyad: Dâru Kunûzi İşbîliyâ, Riyad, 2015.
• İbn Ḫaldûn, Ebû Zeyd ʿAbdurrahman b. Muḥammed b. Muḥammed. Dîvânu’l-Mubtedeʾ ve’l-Ḥaber fî Târîḫî’l-ʿArab ve’l-Berber ve men ʿÂṡarahum min Ẑevî’ş-Şeʾni’l-Ekber. nşr. Ḫalîl Şeḥâde. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1988.
• İbn Ḥazm, Ebû Muḥammed ʿAlî b. Aḥmed el-Endelusî. Ḥaccetu’l-Vedâʿ. nşr. Ebû Ṡuheyb el-Kermî. Riyad: Beytu’l-Efkâri’d-Duveliyye, 1998.
• İbn Ḫuzeyme, Ebû Bekr Muḥammed b. İsḥâḳ b. Ḫuzeyme en-Nîsâbûrî, Ṡaḥîḥu İbni Ḫuzeyme nşr. Muḥammed Muṡṭafâ el-ʾAʿẓamî. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 2003.
• İbn Keŝîr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer. Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-ʿAẓîm. nşr. Sâmî b. Muḥammed Selâme. b.y.: Dâru’t-Ṭayyibe, 1999.
• İbn Vehb, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. Vehb el-Mıṡrî el-Ḳureşî. el-Muvaṭṭâʾ. nşr. Hişâm İsmail eṡ-Ṡînî. Demmâm, y.y., 1999.
• İbnu’l-Eŝîr, Ebû’l-Ḥasen ʿAlî b. Ebî’l-Kerem Muḥammed el-Cezerî. el-Kâmil fî’t-Târîḫ. nşr. ʿOmar ʿAbdusselâm Tedmurî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1997.
• ʿİmâdî, Muḥammed b. Muḥammed b. Muṡṭafâ Ebu’s-Suʿûd. İrşâdu’l-ʿÂḳli’s-Selîm ilâ Mezâyâ’l-Kitâbi’l-Kerîm. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, ts.
• Ḳarâfî, Ebu’l-ʿAbbâs Aḥmed b. İdrîs. ez-Ẑaḫîre. nşr. Muḥammed Ḥaccî. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1994. Kitab-ı Mukaddes. Erişim 19 Aralık 2023. https://incil.info/kitap/gen/31
• Kuleynî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Yaʿḳûb. el-Furûʿu’l-Kâfî. nşr. Alî Ekber el-Ğıfârî. Tahran: Dâru’l-Kutubi’l-İslâmiyye, 1969.
• Kur’an-ı Kerim Meali. çev. Mustafa Öztürk. İstanbul: Düşün Yayınları, 2011.
• Ḳureşî, Ebû’l-Ḥaccâc Mucâhid b. Cebr. Tefsîru Mucâhid. nşr. Muḥammed ʿAbdu’s-Selâm Ebû’n-Nîl. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-İslâmî, 1989.
• Ḳurṭubî,, Ebu’l-Velîd Muḥammed b. Aḥmed b. Ruşd. el-Muḳaddimâtu’l-Mumehhidât. nşr. Muḥammed Ḥuccî. Beyrut: y.y., 1988.
• Maḳdisî, Ebû’l-ʿAbbâs Aḥmed b. ʿAbdurraḥmân b. Ḳudâme Necmu’d-Dîn. Muḫtaṡaru Minhâci’l-Ḳâṡıdîn. nşr. Muḥammed Aḥmed Duhmân. Şam: Mektebetu Dâri’l-Beyân, 1978.
• Mâturîdî, Ebû Manṡûr Muḥammed b. Muḥammed. Teʾvîlâtu Ehli’s-Sunne. nşr. Mecdî Bâsellûm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2005.
• Meclisî, Muḥammed Bâḳır. Biḥâru’l-Envâr. Beyrut: Muessesetu’l-Vefâ, 1983.
• Meḥâmilî, Ebû ʿAbdullâh el-Ḥuseyn b. İsmâʿîl b. Muḥammed ed-Ḍabbî. Emâli’l-Meḥâmilî (Rivâyetu İbni Yaḥyâ). nşr. İbrâhîm el-Ḳaysî. Amman: y.y., 1992.
• Muberred, Ebû’l-ʿAbbâs Muḥammed b. Yezîd el-Ezdî. el-Kâmil fî’l-Luğa ve’l-Edeb. nşr. Muḥammed Ebû’l-Faḍl İbrâhîm. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-ʿArabî, 1997.
• Munẑirî, Ebû Muḥammed ʿAbdulʿaẓîm b. ʿAbdulḳavî. et-Terġîb ve’t-Terhîb mine’l-Ḥadîŝi’ş-Şerîf. Beyrut: y.y., 1968.
• Muṭṭalibî, Ebû ‘Abdullâh Muḥammed b. İsḥâḳ b. Yesâr. es-Sîre (Kitâbu’s-Siyer ve’l-Meğâzî). nşr. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1978.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref. Şerḥu’n-Nevevî ʿalâ Muslim. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, 1972.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref. el-Mecmuʿ Şerḥu’l-Muheẑẑeb. b.y.: Dâru ʿÂlemi’l-Kitâb, 2003.
• Nîsâbûrî, Ebû Bekr Muḥammed b. İsḥâḳ b. Ḫuzeyme. Ṡaḥîḥu İbni Ḫuzeyme. nşr. Muḥammed Muṡṭafâ el-ʾAʿẓamî. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 2003.
• Önkal, Ahmet. “İfâza”. Türkiye Dinyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 20 Aralık 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/ifaza
• Ŝaʿlebî, Ebû İsḥâḳ Aḥmed b. Muḥammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-Beyân. nşr. Heyet. Cidde: y.y., 2015.
• Ṡanʿânî, Ebû Bekr ʿAbdurrezzâḳ b. Hemmâm. el-Muṡannef. nşr. Heyet. Kahire: Dâru’t-Teʿṡîl, 2015.
• Ṡanʿânî, Ebû Bekr ʿAbdurrezzâḳ b. Hemmâm. Tefsîru ʿAbdurrezzâḳ. nşr. Maḥmûd Muḥammed ʿAbduh. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1999.
• Seḫâvî, Ebu’l-Ḥasan ʿAlî b. Muḥammed b. ʿAbdu’ṡ-Ṡamed el-Hemedânî ʿAlemu’d-Dîn. Sifru’s-Saʿâde ve Sefîru’l-İfâde. nşr. Muḥammed ed-Dâlî. b.y.: y.y., 1995.
• Suyûṭî, ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr. el-Ḥâvî li’l-fetâvâ fî’l-fıḳh ve ‘ulûmi’t-tefsîr ve’l-ḥadîṡ ve’l-Uṡûl ve’n-Naḥv ve’l-‘i’râb ve sâ’iri’l-fünûn. thk. ’Abdullatîf Hasan ’Abdurraḥmân. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2000.
• Şeybânî, Ebû ʿAbdullâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel. el-Musned. nşr. Heyet. b.y.: Cemʿiyyetu’l-Meknez, 2010. Ṭabâṭabâʾî, Muḥammed Ḥuseyn. Tefsîru’l-Mîzân. b.y.: y.y., ts.
• Ṭaberânî, Ebû’l-Ḳâsım Suleymân b. Aḥmed eş-Şâmî. el-Muʿcemu’l-Kebîr. nşr. Ḥamdî b. ʿAbdulmecîd es-Selefî. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, 1983.
• Ṭaberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî. Târîḫu’r-Rusul ve’l-Mulûk ve Ṡılatu Târîḫ eṭ-Ṭaberî. Beyrut: Dâru’t-Turâŝ, 1967.
• Ṭaberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî. Câmiʿu’l-Beyân fî Teʾvîli ʾÂyi’l-Ḳur’ân. nşr. ʾAḥmed Muḥammed Şâkir. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 2000.
• Taha, Hüseyin. Câhiliye Şiiri Üzerine. çev. Şaban Karataş. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.
• Ṭayâlisî, Ebû Dâvûd Suleymân b. Dâvûd el-Baṡrî. el-Musned. nşr. Muḥammed b. ʿAbdulmuḥsin et-Turkî. Kahire: Dâru Hicr, 1999.
• Tûnisî, Ebû Fâris ʿAbdulʿazîz b. İbrâhîm b. Aḥmed b. Bezîze et-Teymî. Ravḍatu’l-Mustebîn fî Şerḥi Kitabi’t-Telḳîn. nşr. ʿAbdullaṭîf Zekkâġ. b.y.: y.y., 2010.
• Ṭûsî, Ebû Ca‘fer Muḥammed b. Muḥammed b. el-Ḥasen. et-Tibyân fî Tefsîri’l-Ḳurʾân. nşr. Aḥmed Ḥabîb. Beyrut: Dâru İhyâʾi Turâŝi’l-ʿArabî, tsz.
• Ṭûsî, Ebû’l-Ḥasen Muḥammed b. Eslem. el-Erbaʿûn. nşr. Meşʿal b. Bânî el-Cibrîn el-Maṭîrî. Beyrut: Dâru İbn Ḥazm, 2000.
• Vâḳıdî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿOmer. el-Meğâzî. nşr. Marsden Jones. Beyrut: Dâru’l-Âlemî, 1989.
• Zemaḫşerî, Ebû’l-Ḳâsım Maḥmûd b. ʿAmr. el-Keşşâf ʿan Ḥaḳâîḳı Ğavâmiḍi’t-Tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1987.

Toplam 64 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Kaynak Göster

Download or read online: Click here