Büveyhoğulları vezirlerinden Mühellebi: hayatı ve faaliyetleri

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 506 – 532, 24.10.2023

Sevgi Kübra BİLGİN

Abstract

Muizzuddevle, who captured Baghdad in 945 and established the Iraqi branch of the Buyid State, appointed Muhellebi as his secretary based on his accurate financial views. By the death of his secretary Saymeri in 950, Muizzuddevle elevated the Abbasid Caliphate during this period, and thus, Muhellebi was also appointed as a vizier by the caliph. Muhellebi, as a part of the Buwayhi bureaucracy, played a significant role in the institutionalization process of the state. His contributions spanned various domains, including administration, military, finance, religion, and society. Notably, he actively protected scholars and artists, fostering a revival of literary life through the organization of friendly-entertainment assemblies, attended by leading state dignitaries, scholars, and writers of the time. Despite his valuable contributions, Muhellebi faced challenges due to the harsh temperament of Emir Muizzuddevle, leading to instances of slander, torture, and insults. This study explores Muhellebi’s journey within the Buwayhi bureaucracy, his rise to the vizierate under Emir Muizzuddevle’s service, and the factors influencing his appointment to this prestigious position. Additionally, it examines his various activities, particularly his role in organizing friendly-entertainment councils. Furthermore, the study delves into his relationships with the caliph and the Buwayhi emir.

Keywords

Buwayhi, Abbasid, Muizzuddevle, Muhellebi, Vizier.

Özet

945 senesinde Bağdat’a girerek Büveyhî Devleti’nin Irak kolunu kuran Muizzüddevle, kâtibi Saymerî’nin 950 yılında vefatı üzerine, isabetli mâli görüşleri ile kendisini etkileyen Mühellebî’yi önce kâtibi ardından da vezîri tayin etmiştir. Mühellebî, Büveyhî Devleti’nin Abbasî Devleti üzerinde tahakkümünün olduğu bu süreçte halîfe tarafından da vezir olarak tayin edilmiştir. Böylelikle Büveyhî bürokrasisine dâhil olan Mühellebî, idarî, askerî, malî, dinî ve sosyal alanlardaki faaliyetleri ile devletin kurumsallaşma sürecine önemli katkılarda bulunmuştur. Bunun yanında dönemin önde gelen devlet ricâli, âlim ve edipleriyle düzenlediği dost-eğlence meclisleri ile ilim ve sanat ehlini himaye etmiş, edebî hayatı canlandırmış, teşvik etmiştir. Ancak Mühellebî, kaba ve sert mizacı ile tanınan Muizzüddevle tarafından iftira, işkence ve hakaretlere maruz bırakılmıştır. Yapılan bu çalışmada da Mühellebî’nin Emir Muizzüddevle’nin hizmetine girerek Büveyhî bürokrasisine dâhil oluşu ve vezârete yükselmesi hadisesi ele alınarak bu makama seçilmesinde etkili olan hususlar, faaliyetleri, düzenlediği dost-eğlence meclisi ile halîfe ve Büveyhî emîriyle ilişkileri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Büveyhî, Abbâsî, Muizzüddevle, Mühellebî, vezir.

Kaynakça/Sources

• Aycan, İ. (2020a). Mühelleb b. Ebû Sufre. DİA, 31, 510-511. Aycan, İ. (2020b). Mühellebî. DİA, 31, 511-512.
• Batır, İ.B. (2023). 10. Yüzyılda Batîha’da Hüküm Süren Bir Arap Emîrliği: Şâhînîler. History Studies, 15/2, 279-296.
• Crone, P. Muhallab b. Abī Ṣufra. EI2 (İng), 7, 357.
• Dündar, A. (2019), 4/10. Yüzyılda Bağdat (Topografya, Toplumsal Yapı, Gündelik Hayat). [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ebu’l-Fidâ (el-Melikü’l-Müeyyed İmâdüddîn İsmail b. Ali). (1417/1997). Târîhu Ebi’l-Fidâ el-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer, Mahmûd Deyyûb (Neşr.), 1, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.
• Er, R. (2008). Sâbî, Ebû İshak. DİA, 35, 339-340.
• Fakîhî, A.A. (1378). Târîh-i Âl-i Büveyh, Tahran.
• Güner, A. (2000). İmrân b. Şâhin. DİA, 22, 233-234.
• Güner, A. (1999). Büveyhîler’in Şiî-Sünnî Siyaseti, Tibyan Yayıncılık.
• Hacıyev, K. ve Ağaoğlu, R.A. (2021). Büveyhîlerle Bahreyn Karmatîleri Arasındaki Siyasi İlişkiler ve Bunun Irak İle Yakın Çevresindeki Yansımaları. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8/2, 184-208.
• Hacıyev, K. (2012). Irak Büveyhîleri’nin Kuruluşu ve Muizzüddevle Dönemi (334-356/945-967). [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hamdullah Müstevfî-yi Kazvinî. (2018). Târih-i Güzide, Mürsel Öztürk (Çev.), TTK Yayınları.
• Hançabay, H.İ. (2016). Abbâsîler Döneminde Vezirlik (295-530/908-1136). [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hândmîr (Gıyâsüddîn b. Hâce Hümâmiddîn Muhammed). (1317). Düstûru’l-Vüzerâ, Saîd-i Nefîsî (Neşr.).
• Hemedânî (Ebu’l-Hasan Muhammed b. Abdülmelik). (Trhsz). Tekmiletü Târihi’t-Taberî, Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim (Neşr.), 11, Beyrut.
• Hilâl es-Sâbî (Ebû Hasan (Hüseyin) Hilâl b. Muhassin b. İbrahim Hilâl es-Sâbî el-Harrânî). (1990). el-Vüzerâ ev Tuhfetü’l-Ümerâ fî Târîhi’l-Vüzerâ, Beyrut.
• Hilâl es-Sâbî (Ebû Hasan (Hüseyin) Hilâl b. Muhassin b. İbrahim Hilâl es-Sâbî el-Harrânî). (1406/1986). Rüsûmu Dâru’l-hilâfe, Mîhâîl Avvâd (Neşr.), Beyrut.
• İbn Haldûn (Ebû Zeyd Veliyyuddin Abdurrahman b. Muhammed). (1399/1979). Kitâbü’l-İber ve Dîvânü’l-Mübtede’ ve’l-Haber, 4, Beyrut.
• İbn Hallikân. (1900). Vefayâtü’l-A’yân ve Enbâi Ebnâi’z-Zamân, İhsan Abbâs (Thk.), 1-3, Dâru Sâdır, Beyrut.
• İbn Hamdûn (Ebu’l-Meâlî Bahâüddîn Muhammed b. Hasan). (1996). et-Tezkiretü’l-Hamdûniyye, İhsân Abbas-Bekir Abbas (Neşr.), 1-8, Beyrut.
• İbn Miskeveyh (Ebû Ali Ahmed b. Muhammed). (2016). Tecâribü’l-Ümem, Kıvameddin Burslan vd. (Çev.), TTK Yayınları.
• İbn Nedîm (Ebu’l-Ferec Muhammed b. İshak). (Trhsz). el-Fihrist, Rıza Teceddüd (Neşr.), Tahran.
• İbnü’l-Cevzî (Ebu’l-Ferec Cemâleddin Abdurrahman b. Ali). (1412/1992). el-Muntazam fî Târîhi’l-Ümem ve’l-Mülûk, Muhammed-Mustafa Abdülkâdir Atâ (Neşr.), 14, Beyrut.
• İbnü’l-Esîr. (1986). el Kâmil fi’t-Tarih, Ahmet Ağırakça (Çev.), 8, Bahar Yayınları. İbnü’t-Tıktaka. (2016). el-Fahrî (Devlet İdaresi, Halifeler, Vezirleri Tarihi, 632-1258), Ramazan Şeşen (Çev.), Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Keleş, B. (2017). Büveyhîler Devrinde Bağdad’da Asayiş: Ayyârlar, Şâtırlar, Dâ‘irler ve Hırsızlar. Turkish Studies, 12/9, 55-88.
• Kitâbu’l-uyûn ve’l-hadâik fi ahbâri’l-hakâik. (1972). Ömer es-Saîdî, (Neşr.), 4/2, Dımaşk.
• Lane-Poole, S. (2020). İslam Devletleri Tarihi Başlangıçtan 1927 Yılına Kadar, Samet Alıç (Ed.), Halil Edhem Eldem (Çev.), Selenge Yayınları.
• Merçil, E. (1992). Büveyhîler. DİA, 6, 496-500.
• Mîrhând (Muhammed bin Hâvendşâh bin Mahmûd). (2018). Târîh-i Ravzatu’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ (Tabaka-i Selçûkiyye), Erkan Göksu (Çev.), TTK Yayınları.
• Mneymneh, H. (2021). Büveyhiler Devleti Tarihi, Tarık Akarsu (Çev.), Selenge Yayınları.
• Mutçalı, S. (1995). Arapça-Türkçe Sözlük, Dağarcık Yayınları.
• Narşahî (Ebû Bekr Muhammed b. Ca‘fer). (2013). Târîh-i Buhârâ, Erkan Göksu (Çev.), TTK Yayınları.
• Nüveyrî (Ebu’l-Abbas Şihâbüddin Ahmed b. Abdilvehhab b. Muhammed). (1395-1405/1975-1985). Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb, Ali M. el-Bicâvî ve Hüseyin Nassar (Neşr.), 23-26, Kahire.
• Okşar, Y. (2021). Bir Hurafe Olarak Hulûl Kavramı. Marifetname, 8/1, 115-140.
• Özcan, A. (1991). Ayyâr. DİA, 4, 296.
• Perviz, A. (1338). ez Arab ta Deyâlime, Tahran.
• Polat, M. (1999). Ebû İshak İbrahim b. Hilâl es-Sabiî’nin (ö. 384/994) Hayatı ve Şiirleri. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Râvendî (Muhammed b. Ali b. Süleymân er-Râvendî). (1999). Râhatu’s-Sudûr ve Âyetü’s-Sürûr, Ahmet Ateş (Çev.), TTK Yayınları.
• Reşîdü’d-dîn Fazlullâh. (2014). Câmi‘ü’t-Tevârîh (Zikr-i Târîh-i Âl-i Selçûk), Erkan Göksu ve Hasan Hüseyin Güneş (Çev.), Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Seâlibî (Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed en-Nîsâbûrî). (1403/1983). Yetîmetü’d-Dehr fî Mehâsini Ehli’l-Asr, Müfid Muhammed Kumeyhâ (Neşr.), 2, Beyrut.
• Sedghi, N. ve Tarifci, S. (2020). Selçuklular ve Büveyhîler Arasındaki Rekabetin Tarih Yazıcılığı Sahasındaki Aktörleri: İbn Hassûl ve Ebû İshâk es-Sâbî. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 93, 241-266.
• Şahin, M. (2013). Ortaçağ İslâm Dünyasında Ayyârlar. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 8/2, 303-311.
• Tenûhî (Kâdî Ebû Alî Muhassin b. Ali b. Muhammed). (1975). el-Ferec Bade’ş-Şidde, Abbûd eş-Şâlecî (Neşr.), 1-2, Beyrut.
• Tenûhî (Kâdî Ebû Alî Muhassin b. Ali b. Muhammed). (1391-1393/1971-1973). Nişvâru’l-Muhâdara ve Ahbâru’l-Müzâkere, Abbûd eş-Şâlecî (Neşr.), 1-4, Beyrut.
• TH. Imran b. Shahin. EI2 (İng.), 3, 1175-1176.
• TH. (1993). İmrân b. Şâhin. İA, 5/2, 987.
• Uludağ, S. (1997). Halka. DİA, 15, 358-359.
• Yâkût (Ebû Abdullah el-Hamevî). (1936-1938). Mu’cemü’l-üdebâ’: İrşâdü’l-erîb, Rufâî Ahmed Ferîd (Neşr.), 2-9-13, Matbaatu Daru’l-Memun, Mısır.
• Yazıcı, T. ve İpşirli, M. (1995). Ferrâş. DİA, 12, 408-409.
• Zehebî (Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman). (1401-1405/1981-1985). Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ’, Şuayb el-Arnaût vd. (Neşr.), 16, Beyrut.
• Zehebî (Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman). (1407/1987). Târîhu’l-İslâm, Ömer Abdusselâm Tedmurî vd. (Neşr.), 25, Beyrut.
• Zetterstéen, K.V. ve Bosworth, C.F. al-Muhallabī. EI2 (İng.), 7, 358.
• Zetterstéen, K.V. (1993). Mühellebî. İA, 8, 793-794.

Ayrıntılar

Kaynak Göster

Download or read online: Click here