BÜVEYTÎ

Hayatı hakkında kaynaklarda fazla bilgi yoktur. Mısır’ın Saîd bölgesindeki Büveyt köyüne nisbetle anılır. İbn Vehb el-Mâlikî ile İmam Şâfiî’den ilim tahsil etmiş ve onlardan rivayette bulunmuştur. Kısa sürede ilmî kudretiyle temayüz ederek Şâfiî’nin Mısır’daki talebeleri arasında ilk sırayı almıştır. Kendisine sorulan fetvaları ona havale eden İmam Şâfiî, “O benim lisanımdır” diyerek hakkındaki takdirini belirtmiştir. Nitekim vefatından önce, kendi yerine ders halkasına onun oturmasını istemiş ve Büveytî’yi Ebû Abdullah İbn Abdülhakem, Rebî‘ b. Süleyman el-Murâdî ve Müzenî gibi diğer talebelerine tercih etmiştir. Âbid ve zâhid bir kişi olan Büveytî birçok talebe yetiştirerek Şâfiî’nin görüşlerinin yayılmasında önemli rol oynamıştır. Kendisinden rivayette bulunanlar arasında Rebî‘ b. Süleyman el-Murâdî, İbrâhim el-Harbî, Ebü’l-Velîd İbn Ebü’l-Cârûd, Muhammed b. İsmâil et-Tirmizî, Abdullah b. Abdurrahman ed-Dârimî ve Ebû Hâtim er-Râzî gibi âlimler sayılabilir. Ebû Hâtim er-Râzî onun hakkında “sadûk” ifadesini kullanır. Kur’an’ın mahlûk olmadığı yolundaki görüşünden dolayı Halife Vâsiḳ-Billâh’ın emriyle Mısır’dan Bağdat’a getirilerek hapsedilmiş ve oldukça sıkıntılı geçen hapis hayatı sırasında vefat etmiştir (Receb 231/Mart 846).

Büveytî’nin, günümüze ulaşan el-Muḫtaṣar adlı bir eseri vardır. Müellif bu eserinde bazı fıkıh konularıyla ilgili olarak Şâfiî’nin görüşlerine kısaca yer vermiş ve zaman zaman kendi görüşü ile Rebî‘ b. Süleyman el-Murâdî’nin görüşlerini de zikretmiştir. Murad Molla Kütüphanesi (nr. 1189, 196 varak, istinsah yılı 625/1228) ve Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde (III. Ahmed, nr. 1078, 107 varak, istinsah yılı 868/1464; nr. 1079, 152 varak, istinsah yılı 909/1503) yazmaları bulunan eserdeki bazı bilgiler Tâceddin es-Sübkî tarafından Ṭabaḳāt’ta iktibas edilmiştir (II, 166-170).

Ebû Tâlib el-Mekkî’nin Ḳūtü’l-ḳulûb adlı eserinde zikrettiği ve Gazzâlî’nin de İḥyâʾü ʿulûmi’d-dîn’de ondan naklen kaydettiği bir rivayete dayanan, ayrıca el-Üm üzerinde yaptığı bazı tahlillerden hareket eden Zekî Mübârek, Iṣlâḥu eşnaʿi ḫaṭâʾ fî târîḫi’t-teşrîʿi’l-İslâmî: Kitâbü’l-Üm lem yüʾellifhu’ş-Şâfiʿî ve innemâ ellefehü’l-Büveyṭî (Kahire 1934) adıyla bir eser kaleme alarak el-Ümm’ün Şâfiî’nin değil Büveytî’nin eseri olduğunu iddia etmiş, ancak Muhammed Ebû Zehre (eş-Şâfiʿî, s. 152, 163-167) ve Ahmed Muhammed Şâkir (bk. Şâfiî, er-Risâle, nâşirin mukaddimesi, s. 9-10) söz konusu iddianın mesnetsiz olduğunu ortaya koymuşlardır. Gerçekten de el-Üm İmam Şâfiî’nin eseri olup er-Risâle’si gibi talebesi Rebî‘ b. Süleyman el-Murâdî tarafından rivayet edilmiştir.

BİBLİYOGRAFYA

Şâfiî, er-Risâle (nşr. Ahmed Muhammed Şâkir), Kahire 1979, nâşirin mukaddimesi, s. 9-10.

Hatîb, Târîḫu Baġdâd, XIV, 299-303.

Sem‘ânî, el-Ensâb, II, 339.

Yâkūt, Muʿcemü’l-büldân, I, 513.

İbn Hallikân, Vefeyât, VII, 61-64.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XII, 58-61.

Sübkî, Ṭabaḳāt, II, 162-170.

İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, XI, 427-429.

Süyûtî, Ḥüsnü’l-muḥâḍara, I, 306.

Taşköprizâde, Miftâḥu’s-saʿâde, II, 307-308.

M. Ebû Zehre, eş-Şâfiʿî, Kahire 1367/1948, s. 152, 163-167.

Ziriklî, el-Aʿlâm, IX, 338.

Sezgin, GAS, I, 491.

Ahmed Halîl, “Kitâbü’l-Üm”, Tİ, IX, 131-152.

W. Heffening, “Şâfi’î”, İA, XI, 269-270.