BÜZÜRGÜMMÎD, Kiyâ

Aslen Deylemli olup Rûdbâr’da doğdu. Sıhriyet itibariyle Mâzenderan’ın ileri gelen aileleriyle ilgisi olduğu anlaşılmaktadır. Nizârî İsmâiliyye’ye intisap ettikten sonra Hasan Sabbâh tarafından üç arkadaşıyla birlikte, Alamut Kalesi’nin batısında Şahrûd vadisinde bulunan ve idarecileri Hasan Sabbâh’a itaat ettikten sonra isyan eden Lammasar (Lemser) Kalesi’ni zaptetmekle görevlendirildi. 5 Eylül 1102 gecesi kaleyi ele geçiren Büzürgümmîd, isyan eden iki idareciyi bizzat öldürdü ve Hasan Sabbâh’ın ölümüne kadar burada yirmi yılı aşan bir süre İsmâilî valisi olarak görev yaptı. Valiliği sırasında kaleyi tamir ettirdi, su getirtti ve çevreyi bahçelerle süsledi. 1109-1118 yılları arasında Selçuklular’ın saldırılarına karşı mukavemet eden Büzürgümmîd özellikle 1117 Haziranında Selçuklu kumandanı Atabeg Nûştegin Şîrgîr kumandasındaki Muhammed Tapar’ın birliklerinin şiddetli hücumlarına karşı kaleyi savundu. Büzürgümmîd önde gelen bir İsmâilî dâîsi olarak Selçuklu sultanı tarafından gönderilen Sünnî âlimlerle kelâmî konularda muhtelif münakaşa ve müzakerelere de iştirak etti.

1124 Mayısında Hasan Sabbâh ölüm döşeğinde iken Büzürgümmîd’i kendisine halef seçti ve gizli imam ortaya çıkıncaya kadar onu başdâî olarak görevlendirdi. Büzürgümmîd’in Alamut hâkimi olduğu ilk dönemde İsmâilî nüfuzu özellikle Aşkavar ve Tâlekān’da yayıldı, Sultan Sencer’in Rûdbâr ve Tâlekān üzerine gönderdiği ordu püskürtüldü. İsmâilîler yeni hücumlara karşı varlıklarını koruyabildiler. Bu arada başta Meymûndiz Kalesi (1126) olmak üzere birçok kale inşa ettiler. Büzürgümmîd devrinin en büyük olaylarından biri Emîr Sâlâr Cûy’un İsmâiliyye’ye geçmesi ve 1129’da kendisi için yaptırılan Saâdetkûh Kalesi’nden Deylem’e hâkimiyetinin sağlanması, diğeri de muhaliflerinden biri olan ve Deylem’in İsmâilî olmayan bölgelerini ele geçirmek isteyen, nüfuzu Horasan’a kadar yayılmış Zeydî imam Ebû Hâşim’in 1131’de öldürülmesidir.

Büzürgümmîd ölünce Hasan Sabbâh’ın ziyaretgâh olan türbesinin yanıbaşına gömüldü. Yerine oğlu Muhammed Alamut hâkimi oldu. Büzürgümmîd’in nesli, Hülâgû’nun istilâsına kadar (1256) Alamut’ta daima hâkim unsur olmuştur. Büzürgümmîd’e nisbet edilen “Duâ der Hengâm-ı Hâb” adlı bir metin Londra İsmâilî Araştırmaları Enstitüsü’nde bulunmaktadır (EIr., IV, 429).

BİBLİYOGRAFYA

Reşîdüddin Fazlullāh-ı Hemedânî, Câmiu’t-tevârîḫ (nşr. Ahmed Ateş), Ankara 1960, II, 74-75.

M. G. S. Hodgson, “The Ismāīlī State”, CHIr., V, 445-451.

a.mlf., “Buzurg-ummīd”, EI² (İng.), I, 1359.

a.mlf., “Büzürgümmîd”, UDMİ, IV, 495.

M. Şerefüddin, “Fâtımîler ve Hasan Sabbâh”, DİFM, sy. 4 (1926), s. 35.

“Büzürgümmîd”, İA, II, 846.

“Hasan”, a.e., V/1, s. 311, 312.

“Haşşâşîn”, a.e., V/1, s. 356.

Wilferd Madelung, “Bozorg-Omid Kīā”, EIr., IV, 429.

Abdülkerim Özaydın, “Alamut”, DİA, II, 336.