| Tez Künye | Durumu | ||
| Çağatay şairi Gumnam’ın yayımlanmış divanı (Çeviri, inceleme indeks) / Чагатай акыны гумнамдын жарыяланган диваны (транскрипция, тилдик анализ, индекc) Yazar:SEÇKİN UYSAL Danışman: PROF. DR. Mehmet AYDIN Yer Bilgisi: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Türkoloji Ana Bilim Dalı Konu:Dilbilim = Linguistics ; Türk Dili ve Edebiyatı = Turkish Language and Literature Dizin:Dil bilgisi = Grammar ; Dil bilim = Linguistics ; Divanlar = Divans ; Eski Türk edebiyatı = Old Turkish literature ; Muhammed Emin Hırkati = Muhammed Emin Hırkati ; Türk edebiyatı = Turkish literature ; Çağatay edebiyatı = Chagatay literature ; Çağatayca = Chagatay language ; Şairler = Poets ; Şiir = Poem | Onaylandı Doktora Türkçe 2019 526 s. | ||
| Bu çalıĢmada Çağataycanın Klasik Sonrası Devri (1600-1921) Ģairlerinden Gumnâm (Muhammed Emin Hırkatî)‟ın 2004 yılında Ürümçi‟de yayımlanan “Muhammed Emin Gumnâm (Hırkatî), Divân-ı Gumnâm” adlı eseri incelenmiĢtir. Divân-ı Gumnâm‟ın yazıldığı ve kopya edildiği tarih bilinmemektedir. Eserin yazarı Gumnâm (Muhammed Emin Hırkatî) 1634 yılında doğmuĢ ve 1724 yılında vefat etmiĢtir. Bu tarihler göz önüne alındığında eserin XVII. yüzyılın sonlarında ya da XVIII. yüzyılın baĢlarında yazıldığı tahmin edilmektedir. Divân-ı Gumnâm‟ın bugüne kadar iki nüshası bulunabilmiĢtir. Bu nüshalardan ilki (A Nüshası) 1957 yılında ġincan Uygur Özerk Bölgesi‟ne bağlı Yarkent Ģehrinde bulunmuĢtur. Divân-ı Gumnâm‟ın ikinci nüshası yine ġincan Uygur Özerk Bölgesi‟ne bağlı ArtuĢ Ģehrinin ÜstünartuĢ köyünde bulunmuĢtur. “Çağatay Şairi Gumnâm‟ın Yayımlanmış Divânı (Çeviriyazı, İnceleme, İndeks)” adlı tez çalıĢması sadece Divân-ı Gumnâm‟ın A nüshasını kapsamaktadır. Divân-ı Gumnâm gibi Çağataycanın Klasik Sonrası Devri‟ne ait el yazması pek çok eser Türkolojinin son yıllardaki yoğun çalıĢma alanlarından birisi olmuĢtur. Divân-ı Gumnâm hem çok köklü kültür birikimine sahip Uygur Türklüğü sahasında yazılmıĢ olması hem de edebî değeri açısından önemli bir Çağatay Türkçesi eseridir. Tez çalıĢmasında Divân-ı Gumnâm yazıldığı dönem ve coğrafya göz önünde tutularak değerlendirilmiĢtir. Bu nedenle çalıĢma boyunca ihtiyaç duyulan yerlerde art zamanlı ve eĢ zamanlı karĢılaĢtırma metoduna baĢvurulmuĢtur. Eserde Çağataycaya ait bazı yeni ve farklı dil özellikleri ve söz varlığı tespit edilmiĢtir. Bununla birlikte eser Tarihî Türk lehçeleri, Çağatay Türkçesi ve Yeni Uygurca ile ilgili çalıĢmalar için bir kaynak kabul edilebilir. “Çağatay Şairi Gumnâm‟ın Yayımlanmış Divânı (Çeviriyazı, İnceleme, İndeks)” adlı çalıĢma tez baĢlığında ifade edildiği gibi “Çeviriyazı”, “İnceleme”, “İndeks” ana bölümlerinden oluĢmaktadır. Tez “Giriş” bölümü ile baĢlamakta, burada; Çağatayca, divânın yazarı Gumnâm‟ın hayatı ve eserleri, divân ile ilgili yapılmıĢ önceki çalıĢmalar ve divânın içeriği hakkında bilgiler verilmiĢtir. ÇalıĢmanın birinci (İnceleme) bölümünde divânda yer alan Ģiirlerin yazım, ses ve biçim özellikleri incelenmiĢtir. ÇalıĢmanın ikinci bölümünde divânın çeviriyazısı bulunmaktadır, çeviriyazı bölümünden sonra da indekse yer verilmiĢtir. ÇalıĢmanın son bölümünde ise çalıĢma boyunca yararlanılan kaynakların listesi yer almaktadır. Anahtar Sözcükler: Türk dili, Çağatayca, Divân-ı Gumnâm, Muhammed Emin Hırkatî | |||
| Бул диссертациялык иште чагатай тилинин постклассикалык доорунун (1600-1921) акыны Гумнам (Мухаммед Эмин Хыркати) 2004 жылы Үрүмчүдө жарык көргөн “Мухаммед Эмин Гумнам (Хыркати), Гумнамдын Диваны” аттуу чыгырмасы изилденди. Гумнамдын Диванынын жазылган жана көчүрүлгөн тарыхы белгисиз. Чыгарманын жазуучусу Гумнам (Мухаммед Эмин Хыркати) 1634 жылы дүйнөгө келген жана 1724 жылы кайтыш болгон. Бул жылдарды эсепке алганда чыгарманын 17-кылымдын аягында же 18-кылымдын башында жазылганы болжолдонуп келген. Гумнамдын Диванынын бул убакытка чейин 2-көчүрмөсү табылган. Бул көчүрмөнүн биринчиси (А көчүрмөсү) 1957 жылы Шинжаң Уйгур автоном районуна тиешелүү Яркант шаарында табылган. Гумнан Диванынын экинчи көчүрмөсү дагы Шинжаң Уйгур автоном районуна тиешелүү Артыш шаарындын Үстүнартыш айылында табылган. “Чагатай акыны Гумнамдын жарык көргөн дивандары (транскрипция, изилдөө, индекс)” аттуу диссертациялык иш Гумнам Диванынын А көчүрмөсүнү гана камтыйт. Гумнамдын Диванына окшогон Чагатай тилинде постклассикалык доорго таандык көптөгөн кол жазма чыгармалар акыркы жылдарда түркологиянын терең изилдеген багыттарынан бири болуп эсептелет. Гумнамдын Диваны ар түрдүү маданий мурастарга ээ болгон уйгур түрктөрү тарабынан жазылып адабий баалулуктарды камтыган чагатай түркчөсүндө жазылган маанилүү чыгарма VIII Диссертациялык иште Гумнамдын Диваны жызылган доор жана географиясы маани берилип изилденген. Ошондуктан, изилдөө жүргүзүлгөн учурда зарыл болгон аймактарда синхрондук жана диахрондук салыштырма ыкмалары колдонулду. Чыгармада чагатай тилине таандык жаңы жана ар түрдүү тил өзгөчөлүктөрү жана сөз байлыгы аныкталды. Ошол эле учурда бул чыгарма тарыхый түрк диалекттери, чагатай тили жана жаңы уйгур тилине байланыштуу эмгектер үчүн булак болуп эсептелет. Чагатай акыны Гумнамдын жарык көргөн дивандары (транскрипция, изилдөө, индекс) аттуу иштин аталышында белгиленгендей иш «Транскрипция», «Изилдөө» жана «Индекс» деген баш бөлүмдөрүнөн турат. Иш «Кириш бөлүмү» менен башталат, бул жакта чагатай тили, дивандын жазуучусу Гумнамдын өмүрү жана чыгармачылыгы, диванга байланыштуу буга чейинки эмгектер жана дивандын мазмуну жөнүндө маалыматтар берилген. Иштин биринчи (Изилдөө) бөлүмүндө диванда жазылган ырлардын орфографиялык, фонетикалык жана морфологиялык өзгөчөлүктөрү изилденген. Иштин экинчи бөлүмүндө дивандын транскрипциясы, андан кийин да индекси орун алган. Диссертациялык иштин акыркы бөлүмүндө болсо изилдөө боюнча пайдаланылган булактардын тизмеси берилген. Ачкыч сөздөр: түрк тили, чагатай тили, Гумнамдын диваны, Мухаммед ЭминХыркати VIII | |||