Mecdüddin el-Üsrûşenî’nin (ö. 632/1235) el-Fuṣûl’ü ile Zeynüddin el-Mergīnânî’nin (ö. 670/1271) Fuṣûlü’l-iḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm adlı eserinin bir araya getirilmesinden oluşmuştur. Müellif bu iki eseri özetlerken bunlarda bulunan tekrar ve ayrıntıları, ayrıca Mergīnânî’nin Fuṣûlü’l-iḥkâm’ındaki “Ferâiz” bölümünü eserine almamış, gerekli gördüğü yerlerde ise ilâvelerde bulunarak kendi görüşünü belirtmiştir. Câmiʿu’l-fuṣûleyn bu iki eserin dörtte bir hacminde olup kırk fasıldan ibarettir.
Hem muamelât hem de yargılama hukukuyla ilgili önemli konulara yer veren Câmiʿu’l-fuṣûleyn, özellikle kazâ ve fetva ile ilgili meseleleri ele alması sebebiyle uzun süre müftü ve kadıların müracaat kitabı olmuş, Mecelle’nin de kaynakları arasında yer almıştır. Hanefî mezhebinden olan müellifin hukukî meseleleri serbestçe tartışması ve otorite kabul edilen klasik müelliflerin bazı görüşlerine itiraz etmesi dikkatleri üzerinde toplamış, sonraki devirlerde yazılan bazı eserlerde müellifin bu itirazları tartışma konusu olmuştur. Bunlardan Süleyman b. Ali el-Karamânî’nin (ö. 924/1518) el-Esʾile ve’l-ecvibetü’l-müteʿalliḳa bi-Câmiʿi’l-fuṣûleyn (Süleymaniye Ktp., Turhan Vâlide Sultan, nr. 97), Zeynüddin b. Nüceym’in (ö. 970/1563) Câmiʿu’l-fuṣûleyn’e yaptığı hâşiye (Brockelmann, II, 402) ve Nişancızâde Muhyiddin Mehmed’in (ö. 1031/1622) Nûrü’l-ʿayn fî ıṣlâḥi Câmiʿi’l-fuṣûleyn adlı eseri (Süleymaniye Ktp., Âşir Efendi, nr. 127) önemli olanlarıdır. Câmiʿu’l-fuṣûleyn’de ele alınan konuları yeniden tertip eden Nişancızâde, ayrıntılı bulduğu bilgileri çıkararak bazı yeni ilâveler yapmıştır. Necmeddin er-Remlî, babası Hayreddin er-Remlî’nin (ö. 1081/1670) Câmiʿu’l-fuṣûleyn’in kenarına kaydettiği hâşiyeyi temize çekerek ayrı bir eser haline getirmiş ve kitabına el-Leʾâli’d-dürriyye fi’l-fevâʾidi’l-Ḫayriyye adını vermiştir.
Câmiʿu’l-fuṣûleyn, Üsrûşenî’nin Câmiʿu’ṣ-ṣıġār (Aḥkâmü’ṣ-ṣıġār), Zenbilli Ali Efendi’nin Âdâbü’l-evṣıyâʾ adlı eserleri ve Necmeddin er-Remlî’nin el-Leʾâli’d-dürriyye’siyle birlikte iki cilt halinde basılmıştır (Kahire 1300). Eserde kaynaklara işaret için kullanılan harflerle hangi kitapların kastedildiğini gösteren bir cetvel I. cildin baş tarafına konmuştur. Bulak 1301 baskısının kenarında da Remlî’nin hâşiyesi vardır.
BİBLİYOGRAFYA
Bedreddin Simâvî, Câmiʿu’l-fuṣûleyn, Kahire 1300, I-II.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 566-567.
Serkîs, Muʿcem, I, 210.
Brockelmann, GAL, II, 290-291, 402; Suppl., II, 315.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1993 yılında İstanbul’da basılan 7. cildinde, 108-109 numaralı sayfalarda yer almıştır.