Halvetiyye tarikatının Rûşeniyye’den sonra ikinci ana kolu olan Cemâliyye tarikatının silsilesi, kurucusu Cemâl-i Halvetî’nin şeyhi Pîr Muhammed Bahâeddin Erzincânî vasıtasıyla Halvetîliğin ikinci pîri Seyyid Yahyâ-yı Şirvânî’ye ulaşır. Cemâliyye’nin âdâb ve erkânı bağlı olduğu Halvetiyye tarikatıyla aynıdır. Cemâliyye tarikatından doğan ilk kol, Cemâl-i Halvetî’nin halifelerinden Şeyh Yûsuf Sünbül Sinan (ö. 936/1529) tarafından İstanbul’da kurulan Sünbüliyye tarikatıdır. Tarikat daha sonra, silsile-i Cemâl-i Halvetî’ye ulaşan Şâbâniyye (kurucusu Şeyh Şâbân-ı Velî, ö. 976/1568), Assâliyye (kurucusu Ahmed el-Assâlî, ö. 1048/1639) ve Bahşiyye (kurucusu Muhammed el-Bahşî, ö. 1098/1687) adlı kollara ayrılmıştır. Bu kollardan Şâbâniyye’den Karabaşiyye (kurucusu Karabaş Velî, ö. 1097/1686), Karabaşiyye’den Nasûhiyye (kurucusu Şeyh Muhammed Nasûhî, ö. 1130/1718) ve Bekriyye (kurucusu Kutbüddin Mustafa el-Bekrî, ö. 1162/1749) şubeleri meydana gelmiştir. Nasûhiyye’den Çerkeşiyye (kurucusu Çerkeşî Mustafa Efendi, ö. 1229/1813-14), Çerkeşiyye’den Halîliyye (kurucusu Geredeli Şeyh Halil Efendi, XIX. yüzyıl) ve İbrâhimiyye (kurucusu Kuşadalı İbrâhim Efendi, ö. 1262/1846) tarikatları doğmuş ve Halvetiyye’nin Cemâliyye kolu Türkiye’de bu şubeler vasıtasıyla günümüze ulaşmıştır. Cemâliyye tarikatı, Şâbâniyye kolunun Karabaşiyye şubesinden doğan Bekriyye tarikatı vasıtasıyla Kuzey Afrika, Suriye ve Hicaz’da da yaygınlık kazanmıştır. Bekriyye tarikatından da Kemâliyye, Hifniyye, Ticâniyye, Semmâniyye, Feyziyye, Derdîriyye ve Sâviyye şubeleri meydana gelmiştir.
BİBLİYOGRAFYA
Lâmiî, Nefehât Tercümesi, s. 579-580.
Harîrîzâde, Tibyân, I, vr. 245b-254b.
Hüseyin Vassâf, Sefîne, I, vr. 228a-233b.
Tomar-Halvetiyye, s. 55-90.
Osmanlı Müellifleri, I, 51-52.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1993 yılında İstanbul’da basılan 7. cildinde, 318 numaralı sayfada yer almıştır.