CEMEL

Cemel lakabıyla tanınır. Mısır’ın batısında bulunan Minyetü Uceyl köyünde doğdu. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. İlim tahsili için Kahire’ye gitti. Burada Şeyh Hifnî’nin derslerine devam etti. Ondan fıkıh ve Halvetiyye tarikatının esaslarını öğrendi. Hocası onu evinin bitişiğindeki mescidde imam-hatip olarak görevlendirdi. Cemel, Eşrefiye ve Meşhed-i Hüseynî’de tefsir, hadis ve fıkıh okuttu, yüzlerce talebe yetiştirdi. Mısır’da Hifnî, Hasan el-Medâbigı ve Ahmed es-Sabbâğ’dan, Hicaz’da Ebü’l-Hasen es-Sindî ve diğer bazı âlimlerden rivayette bulundu.

Kaynaklarda verilen bilgilere göre Cemel okuma yazması olmayan, hesap bilmeyen ümmî bir kişi idi. Gerekli gördüğü kitapları başkalarına okutarak dinler, hâfızası çok güçlü olduğu için dinlediği metinleri hemen ezberlerdi. Tefsir dersi için çevresinde toplanan öğrencileri kendisine muhtelif tefsirlerden bölümler okurlar, o da okunanlardan çıkardığı sonuçları öğrencilerine yazdırırdı.

Cemel Halvetî tarikatına girmiş zühd ve takvâ sahibi, afîf ve kanaatkâr bir kişiydi. Nâsırî (ö. 1239/1823), Mısır’da ondan daha üstün bir velî bulunmadığını söyler. Hayatında hiç evlenmemiş olan Cemel, 11 Zilkade 1204’te (23 Temmuz 1790) Kahire’de vefat etti.

Eserleri. 1. el-Fütûḥâtü’l-ilâhiyye bi-tavżîḥi Tefsîri’l-Celâleyn bi’d-deḳāʾiḳı’l-ḫafiyye. Tefsîrü’l-Celâleyn’in hâşiyesi olup 1198’de (1783) tamamlanmıştır. Dört cilt olan eserin muhtelif baskıları yapılmıştır (kenarında Tefsîrü’l-Celâleyn olduğu halde Kahire 1275, 1282, 1287, 1293; metnin üstünde Tefsîrü’l-Celâleyn, altında Tefsîru İbn ʿAbbâs olduğu halde Kahire 1302; kenarında Tefsîrü’l-Celâleyn ile Ebü’l-Bekā el-Ukberî’nin İmlâʾü mâ menne bihi’r-raḥmân’ı ve Süyûtî’nin Müfaḥḥamâtü’l-Ḳurʾân’ı olduğu halde Kahire 1303, 1308).

2. Fütûḥâtü’l-vehhâb bi-tavżîḥi Şerḥi Menheci’ṭ-ṭullâb. Zekeriyyâ el-Ensârî’nin Şâfiî fıkhına dair Şerḥu’l-Menhec adlı eserinin hâşiyesi olup 1184’te (1770) tamamlanmıştır (Kahire 1305, I-V).

3. el-Fütûḥâtü’l-Aḥmediyye ʿale’l-Hemziyye. Muhammed b. Saîd el-Bûsîrî’nin el-Ḳaṣîdetü’l-Hemziyye’sinin şerhi olup kenarında bu kaside olduğu halde muhtelif baskıları yapılmıştır (Kahire 1274, 1279, 1283, 1303, 1306).

4. Taḳrîrât. Şâfiî fıkhına dairdir (Kahire 1286).

5. el-Mevâhibü’l-Muḥammediyye bi-şerḥi’ş-Şemâʾili’t-Tirmiẕiyye. Ebû Îsâ et-Tirmizî’nin eş-Şemâʾilü’n-nebeviyye’sinin şerhidir.

6. el-Mineḥu’l-ilâhiyyât bi(fî)-şerḥi Delâʾili’l-ḫayrât.

7. el-Ḳavlü’l-münîr fî şerḥi’l-Ḥizbi’l-kebîr. Ebü’l-Hasan eş-Şâzelî’nin el-Ḥizbü’l-kebîr adlı eserinin şerhidir.

8. Fetḥu’l-Cevâd.

BİBLİYOGRAFYA

Cebertî, ʿAcâʾibü’l-âs̱âr, II, 88.

Serkîs, Muʿcem, I, 710-711.

Îżâḥu’l-meknûn, I, 304; II, 54, 177, 178, 229, 255, 575.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 406.

Brockelmann, GAL, II, 465; Suppl., II, 182-183; III, 1192.

Ziriklî, el-Aʿlâm, III, 194.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, IV, 271-272.

el-Ḳāmûsü’l-İslâmî, I, 634.

Bilmen, Tefsir Tarihi, II, 732.

Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, I, 300-301.