Cumhuriyet’ten önce yayımlanan tasavvuf ağırlıklı dergilerin en uzun ömürlüsü olan Cerîde-i Sûfiyye 6 Mart 1325’te (19 Mart 1909) haftalık olarak yayın hayatına başlamış, 49. sayıdan (3 Haziran 1329 / 16 Haziran 1913) itibaren iki haftada bir yayımlanmış, 133. sayıdan sonra (22 Kasım 1334 / 22 Kasım 1918) tekrar haftalık olmuştur. Dergi 1 Eylül 1335 (1 Eylül 1919) tarihine kadar 161 sayı çıkabilmiştir. Derginin başlığında önceleri “Rehber-i şerîat-ı Muhammediyye, kefîl-i hukūk-i Osmâniyye, hâdim-i millet-i İslâmiyye” yer almaktayken sonraki sayılarda bunun yerine “Tasavvufî, dinî, siyasî, ahlâkî, edebî Türk cerîde-i İslâmiyyesi’dir” ibaresi konulmuş, 108-119. sayılarda “Organe Turc Panislamique” ifadesi ilâve edilmiştir. 29-31 Temmuz 1330 (11-13 Ağustos 1914) tarihlerinde “Cerîde-i Sûfiyye’nin yevmî ve siyasî nüshasıdır” başlığıyla günlük gazete şeklinde yayımlanan dergi tasavvuf başta olmak üzere dinî, ahlâkî, edebî konulara yer vermiştir. Cerîde-i Sûfiyye’nin Sebîlürreşâd, Beyânülhak gibi dinî dergilerden en belirgin farkı tarikat meselelerine daha geniş yer vermiş olmasıdır. Tarikat ve tasavvuf dünyasının seviyesini olumsuz yönde etkileyen “beşik şeyhliği”nin mahzurları üzerinde duran derginin başlatıp da sonuçlandıramadığı en önemli faaliyet tekke şeyhlerine yönelttiği sorulardı. Bu tasarıya göre her şeyh poştnişini olduğu tekkenin tarihini yazıp gönderecek, Cerîde-i Sûfiyye de bu bilgileri değerlendirip yayımlayacaktı. Dergide eski Nâfia nâzırı Hulûsi’nin “İslâmiyet’te Sosyalizm Var mı?”, Abdülbâki Efendi’nin “Âlem-i İslâm’da Kadınlar” gibi değişik konularda ilginç makalelerine de yer verilmiştir. 57. sayıdan itibaren “Şuûnat” ve “Siyasî” başlığını taşıyan sütunlarda iç ve dış siyasî olaylarla ilgili değerlendirme yazıları yayımlanmıştır.
Sorumlu müdürlüğünü Hasan Kâzım’ın, başyazarlığını Ali Fuad’ın yaptığı Cerîde-i Sûfiyye’de yazısı yayımlanan bazı yazar ve sûfîler şunlardır: Sâdık Vicdânî, İbnülemin Mahmud Kemal, Veled Çelebi, Ferid (Kam), Hocazâde Ahmed Hilmi, İsmail Hakkı (İzmirli), Ahmed Remzi (Akyürek), Mustafa Fevzi (Gümüşhaneli’nin halifesi), Mehmed Gülşen, Bursalı Mehmed Tâhir, Tâhirülmevlevî, Abdülbâki, Muallim Vahyî, Hamâmîzâde İhsan, Rızâ Tevfik, Hüseyin Vassâf, Mehmed Ziyâ. Cerîde-i Sûfiyye ile aynı yıllarda yayımlanan tasavvuf ağırlıklı diğer dergiler ise şunlardır: Tasavvuf, Muhibbân, Hikmet ve Mihrab.
BİBLİYOGRAFYA
Cerîde-i Sûfiyye (muhtelif sayıları).
Türkiye Maarif Tarihi, I, 299-300.
Mustafa Kara, Tekkeler ve Zaviyeler, İstanbul 1980.
a.mlf., “Cumhuriyet Öncesi Tasavvufî Yayın Organları ve Cemiyetler”, Hareket, sy. 8, İstanbul 1979, s. 16-19.
Hasan Duman, Katalog, s. 62.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1993 yılında İstanbul’da basılan 7. cildinde, 410 numaralı sayfada yer almıştır.