(ö. X./XVI. yüzyılın sonları)
Doğum ve ölüm tarihleri kesin olarak bilinmemektedir. Hümâyun’un âftâbecisi (ibrikdar) olan Cevher 1540 yılına kadar onunla beraber Hindistan’da kaldı; daha sonra Sûrîler’den Şîr Şah Sûr’un tehdidi karşısında Hümâyun’la birlikte Sind ve Afganistan’a kaçtılar. 1555’te Hindistan’a döndüklerinde Cevher Heybetpûr Bînî’ye muhassıl (vergi memuru) tayin edildi. Aynı yıl Pencap ve Mültan hükümetinin hazinedarlığına getirildi ve önemli hizmetlerde bulundu. Hümâyun’un ölümü üzerine 1556’da oğlu Ekber Şah’ın hizmetine girdi ve otuz yılı aşkın bir süre onun emrinde çalıştı.
Cevher Âftâbeci’nin Teẕkiretü’l-vâḳıʿât adlı Farsça eseri, müellifi sarayda âftâbeci olarak hükümdarın en yakın adamları arasına girebildiği için Hümâyun devrine ait olayları ihtiva eden çok önemli bir kaynaktır. Hümâyun hakkında monografi hazırlayan Banerjee, Prasad ve Sukumar gibi müellifler Teẕkiretü’l-vâḳıʿât’ı birinci elden kaynak olarak kullanmışlardır. Yazma nüshaları British Museum (Add., nr. 16711), School of Oriental and African Studies (nr. 46451) ve King’s College’da (nr. 84) bulunmaktadır. Eseri C. Stewart İngilizce’ye çevirmiştir (London 1832; Calcutta 1904). Bu tercümenin bir bölümü Elliot ve Dowson tarafından History of India’da da (V, 136-149) yayımlanmıştır. Ayrıca Pakistanlı âlim S. Munülhak Cevher’in eserini Urduca’ya tercüme ederek 1935’te Karaçi’de neşretmiştir.
BİBLİYOGRAFYA
Gülbeden Begüm, Hümâyunnâme (trc. Abdürrab Yelgar – Eymen Manyas), Ankara 1944, s. 175.
Ebü’l-Fazl el-Allâmî, Akbarnāmā (trc. H. Beveridge), Delhi 1987, I, 59-60.
H. M. Elliot – J. Dowson, History of India, as Told by Its Own Historians, London 1867-77, V, 136-149.
Rieu, Catalogue of the Persian Manuscripts, I, 246.
Storey, Persian Literature, I, 536-537.
Bayur, Hindistan Tarihi, II, 47, 557.
Rızâü’l-İslâm, Indo-Persian Relations, Lahor 1970, s. 239-240.
A. S. Bazmee Ansari, “D̲j̲awhar”, EI2 (İng.), II, 494.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1993 yılında İstanbul’da basılan 7. cildinde, 455 numaralı sayfada yer almıştır.