CEVHERÎ, İbrâhim b. Saîd

170’ten (786) sonra doğdu. Aslen Taberistanlı olduğundan Taberî nisbesiyle de anılır. Babası da hadis ilmiyle meşgul olmuştur. Muhammed b. Fudayl, Vekî‘ b. Cerrâh, Süfyân b. Uyeyne, Vâkıdî gibi âlimlerden hadis öğrendi. Buhârî dışındaki Kütüb-i Sitte imamları da onun talebesi oldular. Öğrendiği hadisleri yazardı. Babasının sağladığı maddî imkânlar sayesinde birçok muhaddisin rivayetlerini elde edip yazdı. Kendisine Hz. Ebû Bekir’in rivayet ettiği bir hadis sorulunca câriyesinden Ebû Bekir’in müsnedinden 23. cüzü getirmesini istemiş, Ebû Bekir’in elli kadar bile rivayeti bulunmadığı, bu sebeple onun rivayetlerinin yirmi üç cüz olamayacağı söylenince de, “Eğer yanımda her hadisin 100 ayrı senedi yoksa ben kendimi o konuda yetim sayarım” demiştir.

Hayatının büyük bir kısmını Bağdat’ta geçirmiş olan Cevherî güvenilir bir râvi olarak bilinmektedir. Ahmed b. Hanbel onun pek çok hadis yazdığını söyleyerek talebelerine Cevherî’den hadis öğrenmelerini tavsiye etmiştir. Cevherî kıraat ilmini, Nâfi‘in talebeleri olan İsmâil b. Ebû Üveys ile Ebû Bekir b. Ebû Üveys’ten semâ yoluyla almıştır.

Cevherî hayatının son yıllarında Ceyhan nehri kıyısındaki Massîsa (Missîsa) hudut muhafaza birliğine katılarak Aynizerbâ Kalesi’ne yerleşti ve orada vefat etti. Ölüm tarihi olarak 244 (858), 249 (863), 253 (867) ve 256 (870) yılları da zikredilmektedir.

Hz. Ebû Bekir’in rivayet ettiği hadisleri derlediği ve yirmi üç cüz kadar olduğu söylenen el-Müsned adlı hacimli eserinin günümüze gelip gelmediği bilinmemektedir.

BİBLİYOGRAFYA

İbn Ebû Hâtim, el-Cerḥ ve’t-taʿdîl, II, 104.

Hatîb, Târîḫu Baġdâd, VI, 93-96.

İbn Ebû Ya‘lâ, Ṭabaḳātü’l-Ḥanâbile, I, 94.

Yâkūt, Muʿcemü’l-büldân, IV, 177-178.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XII, 149-151.

a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, II, 515-516.

a.mlf., Mîzânü’l-iʿtidâl, I, 35-36.

İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, I, 15.

İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, I, 123-125.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, II, 113.

Kettânî, er-Risâletü’l-müsteṭrafe, s. 63.