Cihan Piyadeoğlu. Büyük Selçuklular döneminde Atabegler. Yüksek lisans tezi (1999)

Cihan Piyadeoğlu. Büyük Selçuklular döneminde Atabegler. Yüksek lisans tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1999, VI+139 s.

Önsöz

Büyük Selçuklu Devleti’nde başlayan müesseseleşme hareketiyle birlikte hükümdar çocuklarının eğitimi ile ilgili sorunların çözümü amacıyla kurulan bir müessese olan atabeglik, devletin gidişatı üzerindeki rolü açısından hayli önem taşımaktadır. Bu durum nedeniyle hem müessesenin ve hem de şahısların faaliyetleri, özellilde devletin son dönemlerinde önem arzetmektedir. Bundan dolayı konumuz, Büyük Selçuklu Devleti hâkimiyet alanı içerisinde faaliyet gösteren atabeglerin bu görevden içerik olarak daha farklı bir siyaset izlediklerini göstermesi nedeniyle önem taşımaktadır. İlk bakıldığında dikkat çekmeyen bu müessese ve faaliyetlerinin hiç de hafife alınmaması gerektiğinden hareketle konu hakkında araştırma yapmayı uygun bulduk.

Büyük Selçuklu Devleti atabegleri hakkında bugüne kadar tespit edebildiğimiz kadarıyla geniş bir araştırma yapılmış olmaması konuyu seçmemizde etken olan faktörlerdendir. Bu konuda sadece İslam Ansiklopedisi ile Diyanet İslam Ansiklopedisi’nde küçük makaleler halinde araştırmalar yayınlanmıştır. Ayrıca Atabeg Üner ile Atabeg Ayaz hakkında da iki makale mevcuttur. Fakat bizim amacımız, konumuzun başlığından da anlaşılacağı üzere sadece Büyük Selçuklu Devleti dönemindeki atabegleri tespit edip onların biyografilerini vermekti. Bu şahısların seçiminde, onların sadece Büyük Selçuklu Sultanlarınca atanmış olmaları ilkesini esas aldık. Örneğin Sultan Mahmud b. Melikşah’ın Büyük Selçuklu Sultanlığı yaptığı dönemde atabeg olarak atamış olduğu şahısları konumuza dahil ederken, İrak Selçuklu Sultanlığı dönemindeki atamaları ise dahil etmedik. Yine Sultan Sencer’in İrak Selçuklu Devleti içindeki atabeg atamalarını da konumuza dahil ettik. Çok istemiş olmamıza rağmen, ilk atabeg olarak kabul ettiğimiz Büyük Selçuklu veziri Nizâmülmülk’ün biyografisini ise, başlı başına bir araştırma konusu olduğunu düşünerek konumuza almayı uygun bulmadık.

Araştırmamızı yaparken mümkün olduğunca farklı kaynak ve araştırma eserlerden yararlanmaya çalıştık. Konu itibariyle Selçuklu atabeglerinin çok geniş bir saha içerisinde faaliyet göstermiş olmaları kaynakların çeşitliliğine neden olmuştur. Bu kaynakların Farsça olanlarından elimizden geldiğince yararlanmaya çalışırken, Arapça kaynaklardan ise tercümeler vasıtası ile yararlanabildik. Yine de bu araştırmamızda tüm eksiklerimize rağmen ileride konumuzda genel veya şahsiyetler üzerinde daha geniş araştırma yapmak isteyen kişilere en azından ön bilgiler verebilmiş olduğumuzu umuyoruz.

Araştırmamızı kaleme alırken mümkün olduğunca bilimsel davranmaya çalıştık. Buna rağmen araştırma yapma konusundaki acemiliğimizden dolayı gözümüzden kaçan eksiklikler için affınıza sığınıyoruz. Bu araştırmayı yaparken kitap ve makale tedarik etmekten, tashihe kadar her konuda ilgisini ve desteğini gördüğüm danışman Hocam Prof. Dr. Erdoğan Merçil’e sonsuz teşekkürü de borç bilirim.

Keywords: Atabeg Gümüştekin Candâr, Atabeg Kumaç, Atabeg Üner, Atabeg Kutlugtekin, Atabeg Bilge Bey, Atabeg Ayaz, Atabeg Çavlı Sakavu, Atabeg Guzoğlu, Atabeg Mengübars, Atabeg Gündoğdu, Atabeg Cüyûş Bey, Atabeg Aksungur el-Porsukî, Atabeg Ânûştekin Şîrgîr, Atabeg Karaca el-Sâkî, Atabeg Karasungur.