CÎZÎ

180 (796) yılından sonra doğdu. Kahire’ye bitişik yerleşim merkezi Cîze’ye nisbetle Cîzî, Ezd kabilesinin mevlâsı olduğu için de Ezdî diye anılmaktadır.

İmam Şâfiî’nin “yeni görüş”lerinin râvilerinden biri olan Cîzî, Şâfiî dışında Abdullah b. Abdülhakem, Abdullah b. Vehb el-Mısrî, İshak b. Vehb, Ebü’l-Esved Nadr b. Abdülhamid, Abdullah b. Yûsuf et-Tinnîsî gibi âlimlerden hadis rivayet etmiş, kendisinden de Ebû Dâvûd, Nesâî, İbn Ebû Dâvûd, Ebû Ca‘fer et-Tahâvî, Ebû Bekir el-Bâgandî rivayette bulunmuşlardır.

Hadis münekkitleri Cîzî hakkında “sika”, “me’mûn”, “kesîrü’l-hadîs” gibi ifadeler kullanmış, Nesâî ise “lâ be’s” değerlendirmesini tercih etmiştir.

Şâfiî’nin diğer bir talebesi olan Rebî‘ b. Süleyman el-Murâdî ile Cîzî arasındaki isim benzerliği zaman zaman karışıklığa sebep olmuşsa da Nevevî’ye göre Şâfiî fıkıh kitaplarında Rebî‘ b. Süleyman ismi mutlak olarak geçince Murâdî kastedilmekte, Cîzî’den bahsedilirken Cîzî nisbesi ayrıca zikredilmektedir (Tehẕîb, I/1, s. 188). Cîzî’nin İmam Şâfiî’den rivayeti azdır, hatta bazı kaynaklara göre sadece iki meseleden ibarettir. Kitâbü’l-Üm’de geçen Rebî‘ b. Süleyman ismiyle nerelerde Murâdî’nin, nerelerde Cîzî’nin kastedildiği konusunda Zekî Mübârek tarafından yapılan çalışma pek tatminkâr değildir (bk. EI² [İng.], II, 559).

256 yılı Zilhicce ayının sonlarına doğru (Kasım 870) Cîze’de vefat edip oraya defnedilen Cîzî’nin 257 veya 270’te öldüğü de söylenmektedir.

BİBLİYOGRAFYA

İbn Ebû Hâtim, el-Cerḥ ve’t-taʿdîl, III, 464.

Nevevî, Tehẕîb, I/1, s. 187-188.

İbn Hallikân, Vefeyât, II, 292-293.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XII, 591-592.

Sübkî, Ṭabaḳāt, II, 132.

İsnevî, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, I, 30-31.

İbn Kādî Şühbe, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, I, 64-65.

İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, III, 245.

İbn Hidâyetullah, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye (nşr. Âdil Nüveyhiz), Beyrut 1402/1982, s. 25.

M. Ebû Zehre, eş-Şâfiʿî, Kahire 1367/1948, s. 155.

Mustafa eş-Şek‘a, el-İmâm Muḥammed b. İdrîs eş-Şâfiʿî, Beyrut 1404/1984, s. 195-196.

Muhammed Hasan Heyto, el-İctihâd ve ṭabaḳātü müctehidî eş-Şâfiʿiyye, Beyrut 1409/1988, s. 97.

H. Monés, “al-D̲j̲īzī”, EI² (İng.), II, 559.