Çobanoğulları Uc Beyliği dönemine ait Gideros Fetihnâmesi (683 / 1284) : çeviri ve değerlendirme

Yıl 2018, Cilt: 37 Sayı: 63, 77 – 134, 01.05.2018

Cevdet Yakupoğlu , Namiq Musalı

https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000678 Cited By: 3

Öz

The conquest of Kastamonu region, which is became a scene of tensions between the Seljuqs and the Byzantines after the Malazgirt Victory, was completed at the time of the Chobanoghlu Border Emirate. As it turns out, Gideros fortress was the last center of Byzantium resistance in this area. Rising above Gideros Cove on the Black Sea coast of today’s Cide district, this fortress took in its control a important port of Kastamonu region. As a result of our researches, we have reached a victory announcement about the conquest of Gideros in Rajab of 683 / September-October of 1284 by Muzaffar al-Din Yavlak Arslan, the ruler of Chobanoghlu Border Emirate. The announcement, which was writen by his secretary Husam al-Din Hassan b. Abd alMumin al-Khoyi, has been translated from Persian to Turkish and evaluated within the scope of current article. This document, which we deal with, draws attention first of all from these view points: it is the only conquest announcement on Kastamonu region, that has reached to our days and it sheds light on the history of the Chobanoghlu Principality. In addition to these, the betting document is also important for the investigation of Seljuq – Byzantine relations in the XIII century, the fortress siege techniques of that period and the tradition of victory announcement writing among the Seljuqs

Anahtar Kelimeler

Seljuqs, Sultan II. Mesud, Yavlak Arslan, Kastamonu, Cide, Hassan al-Khoyi, Byzantine

Kaynakça

Abû’l-Farac, Gregory (Bar Hebraeus), Abû’l-Farac Tarihi. Cilt: 2. Çev. Ömer Rıza Doğrul, TTK, Ankara 1999.
Ahbâr-ı Moğûlân der Enbâne-i Kutb, Be kûşiş-i Îrec Afşar, Kitâbhâne-i Âyetullah Mar‘âşî, Kum 1389.
Ahmed b. Ali b. Ahmed, Kenzü’l-Letâif, Balıkesir İl Halk Ktp., Nr. 641.
Aksoy, H., “Tarihî Bir Belge ve Türk-İslâm Edebiyatında Bir Tür Olarak Fetihnâmeler”, İLAM Araştırma Dergisi, Cilt: II, Sayı: 2 (Temmuz-Aralık 1997), s.7-19.
Anooshahr, A., The Gazi Sultans and the Frontiers of Islâm: A comparative study of the late medieval and early modern periods, Routledge Publication, London and New York 2009.
Ayönü, Y., Selçuklular ve Bizans, TTK, Ankara 2014.
Bakır, A., Yazıcızâde Ali’nin Selçuk-nâme İsimli Eserinin Edisyon Kritiği, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2008.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Tapu Tahrir Defteri (BOA. TD.), Nr. 438; Nşr. 438 Numaralı MVAD (937/ 1530) II, Haz. A. Özkılıç, A. Coşkun ve başkaları, BDAGM Yayınları, Ankara 1994.
Belıy K.V: “Vzaimootnaşeniya Vizantii i İkoniyskogo sultanata v pravleniye Mixaila VIII Paleologa”, Materialı po arxeologii i istorii antiçnogo i srednevekovogo Krıma, Vıp. III, Sevastopol-Tümen 2011, s.304-309.
Beşerî, C., “Kitâb ve Kitâb-pejûhî (pâberg-i 6)”, Âyine-i Pejûheş, XXI/124 (1389), s.43-65.
Bozkurt, N., “Mancınık”, TDV. İA, Cilt: 27 (2003), s.564-567.
———: “Silah”, TDV. İA, Cilt: 37 (2009), s.186-188.
Cahen, C., Osmanlı’dan Önce Anadolu’da Türkler, Çev. Yıldız Moran. E Yayınları, İstanbul 1994.
———, “Questions d’Histoire de la Province de Kastamonu au XIIIe Siecle”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, III, Ankara 1971, s.145-158.
Ebû’l-Ferec İbnü’l-İbrî: Tarihu Muhtasari’d-Düvel, Çev. Şerafeddin Yaltkaya, Maarif Matbaası, İstanbul 1941.
Ebû’l-Fidâ (İmâdüddîn İsmail b. Muhammed b. Ömer): Takvîmü’l-Büldân, Haz. M. Reinaud ve Baron Mac Guckin De Slane, Dâru’t-Tıbaati’s-Sultaniyye, Paris 1840.
Er, H., “Türk İslâm Geleneğinde Fetihnâmeler”, Diyanet İlmî Dergisi, Cilt: 48, Sayı: 2 (2012), s.93-107.
Erdem, İ., “İlhanlılarda Ahmed Teküder Dönemi ve Selçuklular”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 22/35 (2004), s.103-111.
Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nden Seçmeler. Cilt: I. Haz. H. Nihal Atsız. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.
Göksu, E., Türkiye Selçuklularında Ordu, TTK, Ankara 2010.
Grignaschi, M., “L'administration Des Saljuqiyan-i Rum D'apres Les Rosum Al- Rasail De Hasan-i Khoi”, Ferheng-i Îrân-zemîn, No. 28, Zimistân-ı 1368, s.338-351.
Hasanzâde, Ş., “Derbâr-ı Edebî-yi Âl-i Cûpân (Selcûkî) ve Hüsâmeddîn-i Hôyî: Mebde’-i Mültemisât-ı Şiirî”, Bahâristân-ı Suhan (Fasılnâme-i İlmî-Pejûheşî- yi Edebiyât-ı Farsî), Sâl-ı 9, Şomâre-i 22, Tâbistân-ı 1392, s.47-64.
Hôyî, Hüsâmeddîn Hasan b. Abdülmü’min: Mecmû’a-i Âsâr, Mukaddime, tashîh ve tahkîk: Suğrâ ‘Abbâszâde, Mîrâs-ı Mektûb, Tahran 1379.
———: Gunyetu’l-Kâtib ve Munyetu’t-Tâlib; Rusûmu’r-Resâ’il ve Nucûmu’l- Fazâ’il, Yayınlayan: Adnan Sadık Erzi, TTK, Ankara 1963.
———: “Rüsûmu’r-Resâ’il ve Nücûmu’l-Fezâ’il”, be kûşiş-i Mario Grignaschi, Ferheng-i Îrân-zemîn, No. 28, Zimistân-ı 1368, s.104-135.
———: Kavâ‘idu’r-Resâ’il, İstanbul Süleymaniye Ktp., Fatih, Nr. 5406, v.59a- 71b.
———: Kavâ‘idu’r-Resâ’il, İstanbul Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, Nr.3369, v.32b-96b.
———: Kavâ‘idu’r-Resâ’il, Tahran Melik Milli Ktp., Nr.1196, s.105-221.
———: Tuhfe-i Hüsâm, Haz. Tayyibe Elesgerova ve Cemile Sadıgova, Elm Neşriyatı, Bakü 1996.
———: Tuhfe-i Hüsâm (kadîmîterîn lüğatnâme-i manzûm-i Farsî be Türkî), Mukaddime, tahşiyye ve bâznevîsî: Hüseyin Muhammedzâde Sadîk ve Perviz Zâre’ Şahmeresî, İntişârât-ı Tekdireht, Tahran 1389.
Hüseynî, S., Zübdetü’t-Tevârîh (Ahbâr-ı Ümerâ ve Pâdişâhân-ı Selcûkî), Mütercim: Ramazân Ali Rûhullâhî, İl-i Şâhseven-i Bağdâdî Press, Tahran 1380.
İbn Bibi: el-Evâmiru’l-Alâiyye fi’l- Umûri’l-Alâiyye, Cilt: I. ve II. Çev. Mürsel Öztürk, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Muallim Cevdet Yazmaları (İBK. MCO.), Nr. 75.
Karagözlü, Ali Rıza Zekâvetî, “Mecmû‘a-i Âsâr-ı Hüsâmeddîn-i Hôyî”, Kitâb-ı Mâh: Edebiyyât ve Felsefe, No. 46-47, Tahran 1380, s.42-43.
Karasalihoğlu, M., “Antikçağ Kaynaklarında ve Sonraki Seyahatnamelerde Kastamonu Kıyıları”, Mediterranean Journal of Humanities, Cilt: IV, Sayı: 2 (2014), s.151-165.
Karpov, S. P., İtalyanskiye morskiye respubliki i Yujnoye Priçernomorye v XIII-XV vv. Problemı torgovli, İzdatelstvo Moskovskogo Gosudarstvennogo Universiteta, Moskva, 1990.
———: “Trapezundskaya imperiya v Vizantiyskoy istoriçeskoy literature XIII-XV vv.”, Vizantiyskiy vremennik, Tom XXXV (1973), s.154-164.
Kâtib Çelebi: Keşfüz-Zunûn, Arapçadan tercüme eden: Rüştü Balcı, Cilt: 3. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2015.
Keçiş, M., Trabzon Rum İmparatorluğu ve Türkler (1204-1404), Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
Kerimüddin Mahmud-i Aksarayî: Müsâmeretü’l-Ahbâr. Çev. Mürsel Öztürk. TTK, Ankara 2000.
Kesik, M., “Mesud II”, TDV. İA., Cilt: 29 (2004), s.342-344.
Khoniates, N., Historia, Çev. Fikret Işıltan, TTK, Ankara 1995.
Kinnamos, Ionnes: Historia, Çev. Işın Demirkent, TTK, Ankara 2001.
Kopraman, K. Y., “Memlûk Kaynaklarına Göre XV. Yüzyılda Kastamonu ve Çevresi”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Kastamonu. Tebliğler, Ankara 1989, s.17-33.
Korobeinikov, D. A., “The Cumans in Paphlagonia”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Sayı: 18 (2015), s.29-44.
———: “The Revolt in Kastamonu, C.1291-1293”, Byzantinische Forschungen, Internationale Zeitschrift für Byzantinistik, herausgegeben von Walter E. Kaegi, Jr. Band XXVIII, Verlag Adolf M. Hakkert, Amsterdam 2004, p.87- 118.
Kortel, S. H., Delhi Türk Sultanlığında Teşkilat (1206-1414), TTK, Ankara 2006.
Köksal, M. F., “Divan Şiirinde Okçuluk Terimleri’ne Ekler”, TÜBİAR, Sayı: 10 (2001), s.234-253.
Kütükoğlu, M., Osmanlı Belgelerinin Dili, Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı, İstanbul 1994.
Müntecebeddîn-i Bedî, Ali b. Ahmed: ‘Atebetü’l-Ketebe (Mecmua-i Mürâsilât-ı Dîvân-ı Sultan Sencer), Tashîh ü ihtimâm: Muhammed Kazvînî ve ‘Abbâs İkbâl Âştiyânî, İntişârât-ı Esâtîr, Tahran 1384.
Ostrogorsky, G., Bizans Devleti Tarihi, Çev. Fikret Işıltan, 5. Baskı, TTK, Ankara 1999.
Öden, Z. G., “Türkiye Selçuklu Sultanı II. Gıyâseddin Mesud Hakkında Bazı Görüşler”, Belleten, Cilt: LXI, Sayı: 231 (Ağustos 1997), s.287-300.
Ölker, P., “Klâsik Edebiyatımızda Manzum Lügat Geleneği ve Mahmudiyye”, Turkish Studies – International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol. 4/4 (Summer 2009), s.873-888.
Öz, Y., “Tuhfe-i Vehbî Şerhleri”, İlmî Araştırmalar, Sayı: 5, İstanbul 1997, s.219- 232.
Pala, İ., Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Akçağ Yay., Ankara 2004.
Peacock, Andrew Charles Spencer: “Cide and its region from Seljuk to Ottoman times” in Bleda S. Düring and Claudia Glatz (eds), Kinetic Landscapes. The Cide Archaeological Project: Surveying the Turkish Western Black Sea Region, De Gruyter, Berlin 2015, p.375-391.
Pitcher, D. E., Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Çev. Bahar Tırnakçı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001.
Reşidüddin Fazlullah: Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı). Çev. İsmail Aka, Mehmet Ersan, Ahmad Hesamipour Khelejani, TTK, Ankara 2013.
Sevim, A., Makaleler, Cilt: 3, Haz. E. Semih Yalçın ve Süleyman Özbek, Berikan Yayınevi, Ankara 2005.
Sevim, A., ve Merçil, E., Selçuklu Devletleri Tarihi; Siyaset, Teşkilat ve Kültür, TTK, Ankara 1995.
Smetanin, V. A., “Rasxodı Vizantii na armiyu i flot (1282-1453)”, Antiçnaya drevnost i sredniye veka, Vıp. XII (1975), s.117-125.
———: “Turetskoye naşestviye i voyennıye izderjki Vizantii (1282-1453)”, Antiçnaya drevnost i sredniye veka, Vıp. XIII (1976), s.97-113.
Şerbînî, Zekiyye A., “Gunyetü’l-Kâtib ve Münyetü’t-Tâlib” ve “Rüsûmu’r-Resâ’il ve Nücûmu’l-Fezâ’il” li’l-Hasan b. Abdülmü’min el-Hôyî: derâse ve tercüme, Külliyyetü’d-Derâsâtü’l-İnsâniyye, No. 19 (2001), s.385-480.
Tarih-i Âl-i Selçuk (Anonim Selçuknâme), Çev. H. İbrahim Gök ve Fahrettin Coşguner, Atıf Yayınları, Ankara 2014.
Togan, Z. V., Umumî Türk Tarihine Giriş, Enderun Kitabevi, İstanbul 1981.
Turan, O., Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1993.
———: Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1993.
———: Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, 6. Baskı, Cilt: I, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1993.
———: Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesikalar, 2. Baskı, TTK, Ankara 1988.
Turan, R., “Selçuklular Döneminde Kastamonu”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Kastamonu. Tebliğler, Ankara 1989, s.1-7.
———: “Türkmenlerin Anadolu’ya Gelişi”, Anadolu’da ve Rumeli’de Yörükler ve Türkmenler Sempozyumu Bildirileri, Tarsus 2000, s.241-245.
Turan, Ş., Selçuklulardan Bizans’ın Sona Erişine Türkiye – İtalya İlişkileri I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000.
Urfalı Mateos Vekayinamesi (952-1136) ve Papaz Gregor’un Zeyli (1136-1162), Çev. Hrand D. Andreasyan, TTK, Ankara 2000.
Usta, A., Haçlı Seferlerinde Kuşatma, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2015.
Uyar, M., “Âdab el-Harb ve’ş-Şeca’a’ya Göre Hisar ve Kuşatma Geleneği”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 25/40 (2005), s.215-224.
Uzunçarşılı, İ. H., Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, 4. Baskı, TTK, Ankara 1988.
———: Osmanlı Tarihi, 5. Baskı, Cilt: I, TTK, Ankara 1988.
Yakupoğlu, C., Kuzeybatı Anadolu’nun Sosyo-Ekonomik Tarihi (Kastamonu-Sinop- Çankırı-Bolu) XIII-XV. Yüzyıllar, Gazi Kitabevi, Ankara 2009.
———: “II. İzzeddin Keykâvus Devrinde Tosya’da Selçuklu Mülk Toprakları ve Osmanlılar Devrinde Bunların Tımara Dönüşümü”, Tarih ve Uygarlık- İstanbul Dergisi, Sayı: 5 (Haziran 2014), s.49-63.
———: “Kastamonu Adının Ortaya Çıkışını Anlatan En Eski Kaynak: Saltuknâme”, Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, Prof. Dr. Refik Turan Özel Sayısı, Cilt: 5, Sayı: 16 (Eylül 2014), s.200-220.
———: “Kastamonu’da Yaşamış Azerbaycanlı Bilgin ve Şair Hasan el-Hôyî’nin Manzum ve Mensur Eserleri”, III. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu, Kastamonu Üniversitesi Yayınları, 2016, s.501-513.
Yaman, T. M., Kastamonu Tarihi, Halkevi Yayınları, Kastamonu 1935.
Yazıcı, T., “Hûî, Hasan b. Abdülmü’min”, TDV. İA, Cilt: 18 (1998), s.311-312.
Yinanç, M. H., İbn Bîbî, Selçuknâme, Haz. Refet Yinanç ve Ömer Özkan, 3. Baskı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2015.
Yücel, Y., Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar, 2. Baskı, Cilt: I. TTK, Ankara 1991.
Zachariadou, E. A., “Pakhymeres’e Göre Kastamonu’da Amourioi Ailesi”, Çev. Z. Günal Öden, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 1 (2001), s.225-237.
http://www.malekdlib.org/UI/Search/BasicSearch.aspx?PageNo=1 (14.11.2017)
http://www.malekdlib.org/UI/Search/BasicSearch.aspx?HomeQuery=%D8%AE%D 9%88%DB%8C%DB%8C&AllFields=true&InnerSearch=false&Fazi=false&t ype1=0&SelectField=-1&HasDigital=0&Index=home (14.11.2017)
http://www.ttk.gov.tr/genel/tarih-cevirme-kilavuzu/ (erişim tarihi: 28.11.2017)