| Tez Künye | Durumu | ||
| Türkistan`da Cedidcilik hareketi ve bunun Türkiye ile münasebeti / Movement of Jadidism in Türkistan and its relations with Turkey Yazar:DARHAN KYDYRALİYEV Danışman: PROF. DR. MEHMET SARAY Yer Bilgisi: İstanbul Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Tarih Ana Bilim Dalı / Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim Dalı Konu:Tarih = History Dizin:Cedit hareketi = Movement of Jadidism ; Gaspıralı İsmail = Gaspıralı İsmail ; Türkistan = Turkistan ; Yenilik hareketleri = Reform movements | Onaylandı Doktora Türkçe 2001 292 s. | ||
| Yenileşme anlamına gelen cedidcilik hareketi, XIX. yüzyılda Rusya’nın sömürge politikasına bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. Rusya vasıtasıyla Batı kültürünü tanıyan cedidciler, kendi kimliklerini ve ülkelerinin geri kalmışlığının sebeplerini araştırmaya başladılar. Cedidcilere göre, geleneksel eğitim sistemi çağın ihtiyaçlarına cevap vermekten uzaktı. Bundan dolayı onlar, mektep ve medreselerin ıslah edilmesini, eğitimin yaygınlaştırılmasını ve ıslah edilen bu okullarda dinî ilimlerin yam sıra dünyevî ilimlerin de okutulması gerektiğini savunuyorlardı. Cedidciliğin mimarı İsmail Gaspıralı 1893′ de ilk usûl-i cedid okulunu açtı. Yeni metotla eğitim veren bu okulların sayısı hızla arttı. İsmail Gaspıralı yenilikçi düşüncelerini “Tercüman” gazetesi vasıtasıyla yaymaya çalışıyordu. Gaspıralı’mn 1893 Buhara ziyaretinden somra Türkistan’da usûl-i cedid okullarının sayısı çoğaldı. Halk eğitimini yaygınlaştırmaya çalışan Türkistanlı cedidciler, aynı zamanda çeşitli dergi ve gazeteler çıkarmaya başladılar. Onlar, Türkistan’da milli edebiyatın temelini attılar; milli roman, milli şiir ve milli tiyatro dünyaya geldi. Türkistan cedidcileri 1905 Rusya ihtilâlinden sonra siyasî anlamda teşkilatlanmaya çalıştılar. 1917 Şubat ihtilâlinden sonra Türkistan’da cedidciler tarafından milli muhtariyetler oluşturuldu. Ancak, bu muhtariyetler uzun ömürlü olamadı ve iktidara gelen Sovyet yönetimi tarafından dağıtıldı. Türkistan cedidcileri Türkiye ile sıkı ilişki içerisinde idiler. Osmanlı devletindeki ıslahatlardan etkilenen cedidciler, 1908’de ilan edilen II. Meşrutiyet sonrasında ittihat ve Terakki yönetimi ile işbirliği yaptılar. Abdurrauf Fıtrat gibi cedidci önderler İstanbul’da eğitim aldılar. Türkistanlı cedidciler, Anadolu’da Mustafa Kemal Atatürk tarafından başlatılan Milli Mücadeleye katkıda bulundular. Bu arada Sovyet yönetiminden kaçan bazı cedidciler de Türkiye’ye sığındılar ve Mustafa Kemal Atatürk tarafından himaye gördüler. Sovyet hükümeti, 1920’lerden sonra cedidciliğe tamamen son verdiler. | |||
| The Cedid movement emerged in the middle of 19th century as a rection against the colonisation policy of Russia. Cedids, which means modernizators, became acquainted with the Western culture due to Russia started to investigate the reasons of lagging development of the Russian muslims. According to cedids,the traditional education system was far from satisfying the needs of the modernity. Reorganization of mekteps and medreses, the main educational institutes of Russian people,popularization of education and secularization of the educational system as a whole were proclaimed by cedids as the solution for this problem. Ismail Gaspirali, the founder of the cedid movement, was the first to establish a school, in 1883 which was a prototype of ‘usul-i cedid’ schools. After that the number of schools of this kind increased sharply and Gaspirali attempted to popularize his thougths and modernization through the newspaper, called ‘Tercüman’. Soon after İsrail Gaspirali visited Buhara in 1893,number of cedids schools was established in Türkistan. Advocating the popular education cedids of Türkistan started to issue several newspapers and magazines. They founded the national literature in Türkistan and such types of national arts as novells,poems and theater were born. Since 1905 cedids of Türkistan started to organize the political wing of the movement. After the Russian revolution in February 1917cedids established national authonomies in Türkistan. But other Bolshevic came to power these authonomies were dismissed.cedids of Türkistan were in close relationship with Turkey. Influenced by improvement movements in Ottoman Empire,cedids co-operated with İttihat ve Terakki movement after the constitutional change in 1908. Some of cedid which took place in Ottoman political system liders,such as A.Fitrat studied in İstanbul. Cedids of Türkistan also are participated in the National Resistance (Milli Mücadele) lead by Mustafa Kemal Atatürk. Escaping from pressure exerted by Soviets, some cedids of Türkistan settled in Turkey under the protection of Mustafa Kemal. By the late 1920′ s the cedid movement of Türkistan was totally eliminated by the soviet Government. | |||