DUNLOP, Douglas Morton

İskoçya’nın Renfrewshire bölgesindeki Paisley kasabasında doğdu. Yüksek öğrenimini Oxford Üniversitesi’nde tamamladı (1932); daha sonra Glasgow Üniversitesi’nde İbrânîce ve Arapça öğrenimi gördü (1934-1937). Bunu takip eden iki yıl boyunca Bonn Üniversitesi’nde ve özellikle o dönemde İslâmî İlimler Bölümü’nde hoca olan Zeki Velidi Togan’ın yanında İslâmiyat ve şarkiyat araştırmaları yaptı. Bir aralık Türkiye ve Suriye’ye seyahatlerde bulunduktan sonra Glasgow Üniversitesi’ne tayin edildi (1939). Burada çalıştığı sürenin son iki yılında (1947-1948) yine bir İskoç üniversitesi olan St. Andrews’da Sâmî diller üzerine dersler verdi. 1950’den sonra Cambridge Üniversitesi’nde on iki yıl İslâm tarihi okuttu ve son olarak da Amerika Birleşik Devletleri’nin Columbia Üniversitesi’nde tarih profesörlüğü yaptı.

Eserleri. Çalışma sahasıyla ilgili müstakil kitapların yanı sıra çok sayıda makale, tercüme vb. ilmî yayınları da bulunan Dunlop’un tarih konusundaki telifleri arasında The History of the Jewish Khazars (Princeton 1954; New York 1967) yaygın bir üne sahiptir. İslâm, İbrânî ve Bizans kaynaklarına dayanarak kaleme aldığı bu eserinde Mûsevî Hazar Türkleri’nin tarihini oldukça ayrıntılı şekilde incelemiştir. Yahudi asıllı olmadığı özellikle belirtilen (EJd., VIII, 562) Dunlop’un Türk tarihinin böyle özel bir alanına eğilmesinde, anılan kaynakları değerlendirmesine imkân veren lisan bilgisi yanında hocası Zeki Velidi Togan’ın yönlendirmeleri de etkili olmuş görünmektedir. Nitekim bu eserinde başvurduğu ve Hazar Türkleri’yle ilgili bölümünün İngilizce tercümesini verdiği (s. 109-114) İbn Fazlan Seyahatnâmesi Togan’ın doktora tezinin konusudur (Ibn Fadlan’s Reiseberichte, Leipzig 1939). Doğrudan İslâm tarihi üzerine yaptığı araştırmalarda dikkatini genellikle ilgi çekici ayrıntılar üzerinde yoğunlaştırdığı görülen Dunlop için müslümanların gerek Avrupa gerekse Uzakdoğu ile olan ilişkileri ısrarlı bir inceleme konusu teşkil etmiştir. Dunlop’un bu konularda çok sayıda makalesi bulunmaktadır. Doğu Türkistan’ın müslümanlarca fethi ve Talas Savaşı’yla ilgili bir eseri de Yûsuf Ya‘kūb Meskûnî tarafından Fetḥu’l-ʿArab li’ṣ-Ṣîn ve marʿeketü Ṭalas evi’t-Ṭalaḫ li-ġazvi bilâdi’ṣ-Ṣîn (Bağdat 1968) başlığıyla Arapça’ya çevrilmiştir (bk. Bibliyoġrâfyâ, I, 374).

İslâm ilimleri ve medeniyeti konusunda Arabic Science in the West (Karaçi 1958) ve Arab Civilization to A.D. 1500 (London 1971) adlı kitaplarının yanı sıra aynı saha ile ilgili çeşitli makalelerin de yazarı olan Dunlop, Ebû Zeyd el-Belhî’nin öğrencisi İbn Ferîgūn’un ilimler tarihine dair Cevâmiʿu’l-ʿulûm adlı eserini hocası Zeki Velidi Togan için yayımlanan anma kitabında tanıtmıştır (Zeki Velidi Togan’a Armağan, s. 348-353). İslâm felsefesi alanında Dunlop’un üzerinde en çok durduğu ve hakkında eser verdiği kişi Fârâbî’dir. Bu filozoftan yaptığı tercümeler eleştirilse de (bk. Butterworth, s. 12) The Fusûl al-Madanī of al-Fārābī (Cambridge 1961) adlı tercüme ve neşriyle yine onun mantığa dair bazı eserlerinin tercüme ve neşirleri (bk. Abdurrahman Badawi, II, 485-486) Fârâbî araştırmalarına önemli katkılarda bulunmuştur. Fuṣûlü’l-medenî’nin Hanifi Özcan tarafından yapılan Türkçe tercümesi de (İzmir 1987) Dunlop’un anılan neşrine dayanmaktadır. Onun üzerinde durduğu bir başka İslâm filozofu da Tedbîrü’l-mütevaḥḥid adlı eserini tercümesiyle birlikte neşrettiği (JRAS, 1945, s. 61-81) İbn Bâcce’dir. İki incelemesini daha İbn Bâcce’ye ayıran (IQ, II, 100-116; BSOAS, XIV, 463-477) Dunlop, Ebû Süleyman es-Sicistânî’ye nisbet edilen Ṣıvânü’l-ḥikme adlı koleksiyonla ilgili olarak yaptığı The Muntakhab Siwan al-Hikmah of Abû Sulaiman as-Sijistânî (The Hague 1979) başlıklı neşir dolayısıyla da konuyla ilgili eser veren uzmanlar tarafından kayda değer görülmüştür (bk. Kraemer, s. 3). Dunlop’un kitapları ve kırka yakın makalesinden başka The Encyclopaedia of Islam (new edition) ve Encyclopaedia Iranica’da da birçok maddesi bulunmaktadır. Aristoteles’in Ethica Nicomachea’sının Arapça tercümesi (I-VI. kitaplar) üzerine kaleme aldığı makale ise (Oriens, XV [1962], s. 18-34) kayıp bir metni ortaya çıkarmış olması bakımından ayrıca anılmaya değer bir çalışmadır.

BİBLİYOGRAFYA

D. M. Dunlop, The History of the Jewish Khazars, Princeton 1954, s. 109-114.

a.mlf., “Arab Relations with Tibet in the 8th and Early 9th Centuries A.D.”, İTED, V (1973), s. 301-318.

a.mlf., “The Gawami’ al-ulûm of Ibn Farīgūn”, Zeki Velidi Togan’a Armağan, İstanbul 1950-55, s. 348-353.

A. S. Fulton – M. Lings, Second Supplementary Catalogue of Arabic Printed Books in the British Museum, London 1959, s. 601.

Abdurrahman Badawi, Histoire de la philosophie en Islam, Paris 1972, II, 485-486.

S. H. Nasr, An Annotated Bibliography of Islamic Science, Tahran 1975, I, 12.

Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriḳūn, Kahire 1980, II, 139-140.

Bibliyoġrâfyâ: el-Vaḥdetü’l-ʿArabiyye (1908-1980), Beyrut 1983, I, 374.

J. L. Kraemer, Humanism in the Renaissance of Islam, Leiden 1986, s. 3.

C. E. Butterworth, “The Study of Arabic Philosophy Today”, MESA Bulletin, XVII (1983), s. 12.

C. Roth, “Historiography”, EJd., VIII, 562.