EBÛ BEKİR eş-ŞÂFİÎ

260 (873-74) yılında Dicle yakınlarındaki Cebbül kasabasında doğdu. “Bezzâz” lakabını elbise ticareti yaptığı için aldığı rivayet edilir. On altı yaşında iken hadis öğrenmeye başladı. Mısır, Dımaşk, Cezîre gibi ilim merkezlerini dolaşarak Ebû Kılâbe er-Rekāşî, Muhammed b. Mesleme, Hâris b. Ebû Üsâme, İbn Ebü’d-Dünyâ, Ebû Müslim el-Keccî, Abdullah b. Ahmed b. Hanbel vb. meşhur hocalardan ders aldı. Daha sonra Bağdat’a yerleşerek hadis rivayet etmeye başladı. Büveyhîler burada ashabın faziletinden bahsetmeyi yasaklayarak cami kapılarına onları kötüleyici ifadeler astırdıkları zaman Ebû Bekir eş-Şâfiî bu yasağa aldırmayıp şehir camisinde talebelerine sahâbenin faziletine dair dersler vermiş, hadisler yazdırmıştır. Bu derslerinde kendisinden Dârekutnî başta olmak üzere İbn Şâhîn, Ebû Abdullah İbn Mende, İbn Şâzân el-Bağdâdî ve Ebû İshak el-İsferâyînî gibi âlimler faydalanmıştır. Uzun yıllar yaşaması sebebiyle birçok muhaddisten âlî senedlerle sadece kendisi rivayette bulunduğu için kalabalık talebe grupları etrafında toplanmış, Ebû Bekir de kurduğu imlâ meclislerinde onlara hadis rivayet etmiştir. Dârekutnî, devrinin muhaddisleri arasında ondan daha güvenilir bir kimse bulunmadığını ifade etmiş, Zehebî ise hadiste hüccet olduğunu belirtmiştir.

İlmî çalışmalarının yanı sıra ticaretle de meşgul olduğu için muhtelif şehirlere gidip gelen Ebû Bekir eş-Şâfiî Zilhicce 354’te (Aralık 965) Bağdat’ta vefat etti ve Ahmed b. Hanbel’in mezarının yanına defnedildi.

Eserleri. Ebû Bekir eş-Şâfiî’nin günümüze kadar gelen eserleri şunlardır:

1. el-Fevâʾid. Hocalarından âlî isnadla rivayet ettiği hadisleri ihtiva eden ve Zehebî tarafından on bir cüzden meydana geldiği belirtilen eserin yazma bir nüshası Zâhiriyye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Mecmua, nr. 49/1, vr. 1^a-143^b). Talebesi Ebû Tâlib Muhammed b. Gaylân tarafından rivayet edildiği için el-Ġaylâniyyât diye de meşhur olan eserin el-Fevâʾidü’l-münteḫabeti’l-ʿavâlî ʿani’ş-şüyûḫi’l-meşhûre bi’l-Ġaylâniyyât adlı başka bir nüshası British Museum’dadır (Suppl., 135, Or. 3059; diğer nüshaları için bk. Sezgin, I, 191). Zehebî’nin 10.000 hadis ihtiva ettiğini söylediği eserin dört râvili hadislerini Dârekutnî el-Eḥâdîs̱ü’r-rubâʿiyyât adıyla bir araya getirmiştir (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 85/2).

2. Müsnedü Mûsâ el-Kâzım b. Caʿfer b. Muḥammed. Eserin yazma bir nüshası Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’dedir (Mecmua, nr. 34/3).

BİBLİYOGRAFYA

Hatîb, Târîḫu Baġdâd, V, 456-458.

İbnü’s-Salâh, Ṭabaḳātü’l-fuḳahâʾi’ş-Şâfiʿiyye, Süleymaniye Ktp., Hamidiye, nr. 537, vr. 25^b-26^a.

Zehebî, Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, III, 880-881.

a.mlf., Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XVI, 39-44.

a.mlf., Düvelü’l-İslâm, Beyrut 1405/1985, s. 196-197.

Safedî, el-Vâfî, III, 347.

İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 260.

İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, III, 343.

Süyûtî, Ṭabaḳātü’l-ḥuffâẓ (Lecne), s. 361.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1214.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, III, 16.

Brockelmann, GAL Suppl., I, 274.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, X, 194.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 44.

Kettânî, er-Risâletü’l-müsteṭrafe, s. 92.

Sezgin, GAS, I, 191.

Dihlevî, Bustânü’l-muhaddisîn, s. 139-140.