EBÛ TÂLİB HAN

1166’da (1752-53) Leknev’de doğdu. Aslen Tebrizli olan babası Hacı Muhammed Beg (ö. 1180/1766), Kaçarlar’dan Nâdir Şah zamanında İsfahan’dan Leknev’e göç etmiş bir Âzerî Türkü’dür. Ebû Tâlib çocukluk yıllarını Mürşidâbâd’da Bengal vali yardımcısı Muzaffer Ceng’in sarayında geçirdi. Avaz’da (Oudh) Âsafüddevle’nin tahta çıkmasından sonra (1189/1775) Leknev’e döndü. Avaz nâibi Muhtârüddevle tarafından maliye memurluğuna tayin edildi. Bir süre Leknev’deki İngiliz temsilciliğinde çalıştıktan sonra 1202’de (1787) Kalküta’ya gitti. Burada Hâfız-ı Şîrâzî’nin divanını yayımladı (1791). 1798’de Doğu Hindistan Şirketi Bengal ordusu kumandanı D. Richardson ile beş yıl süren Avrupa seyahatine çıktı. Seyahat sonrası yerleştiği Leknev’de öldü.

Eserleri. Kitaplarını Farsça yazan Ebû Tâlib Han’ın başlıca eserleri şunlardır:

1. Ḫulâṣatü’l-efkâr. Müellifin yirmi beş yıl boyunca malzemesini topladığı eser, 494 İranlı şairin biyografisini ihtiva eden bir tezkiredir. Tezkire yazımında uyulması gereken kurallar hakkında bir mukaddime ile başlayan eser, şairlerin alfabetik ve kronolojik sıra ile anlatıldığı yirmi sekiz bölüme (hadîka) ayrılmıştır. Eserin sonunda 160 şairin sadece isimlerini ve şiirlerinden birkaç beyti ihtiva eden bir zeyille müellifin çağdaşı yirmi üç şairin yer aldığı bir hâtime bulunmaktadır. Müellif bu tezkiresini kaleme alırken Ali Kulı Hân-ı Vâlih’in Riyâżü’ş-şuʿarâʾ, Mîr Şemseddin Dihlevî’nin Ḫulâṣatü’l-bedîʿ adlı eserlerinden geniş ölçüde faydalanmıştır. Eserin müellif nüshasından istinsah edilen ve müellif tarafından gözden geçirilen bir nüshası Indian Office Kütüphanesi’nde (nr. 696) bulunmaktadır (diğer nüshaları için bk. Storey, I/2, s. 878).

2. Lübbü’s-siyer ü Cihânnümâ. 1208’de (1793-94) yazılmış muhtasar bir İslâm tarihi olan eser Âsafüddevle’ye ithaf edilmiştir (yazma nüshaları için bk. Storey, I/1, s. 145).

3. Mesîr-i Ṭâlibî fî Bilâd-i Efrencî. Müellifin Avrupa seyahati sırasında tuttuğu notlardan ve hâtıralarından meydana gelen eseri oğlu Mirza Hüseyin Ali yayımlamıştır (Kalküta 1229/1812). D. Macfarlane tarafından muhtasar olarak da neşredilen eseri (Kalküta 1827, 1836), C. Stewart The Travels in Europe and Asia adıyla İngilizce’ye tercüme etmiştir (London 1810, 1814). Mesîr-i Ṭâlibî’nin iki Fransızca tercümesinden ilkini G. Jansen Farsça aslıyla İngilizce tercümesini karşılaştırarak yapmış (Paris 1811), ikincisini de Ch. Malu İngilizce’sinden çevirmiştir (Paris 1819). Eserin Almanca çevirisi ise Fransızca tercümesinden yapılmıştır (Vienna 1813).

4. Tafzîḥu’l-ġāfilîn. Âsafüddevle dönemini (1775-1797) anlatan ve İngiliz yönetimini savunan eser, W. Holey tarafından History of Asaf-al-Dawla adıyla İngilizce’ye tercüme edilmiştir (Allahâbâd 1888).

5. Miʿrâcü’t-tevḥîd. Astronomiyle ilgili bir risâledir.

BİBLİYOGRAFYA

J. Til Zenker, Bibliotheca Orientalis, Leipzig 1846, I, 127.

Rieu, Catalogue of the Persian Manuscripts, I, 378-379; III, 895-896.

Ethé, Catalogue of the Persian Manuscripts, s. 357-358.

M. Ali Terbiyet, Dânişmendân-ı Âẕerbâycân, Tahran 1314 hş., s. 243-244.

Ahmed Gülçîn-i Meânî, Târîḫ-i Teẕkirehâ-yı Fârsî, Tahran 1348 hş., I, 565-575.

A. Hayyampûr, Ferheng-i Süḫanverân, Tebriz 1340 hş., s. 19.

H. M. Elliot, The History of India, Lahore 1976, VIII, 298-300.

Storey, Persian Literature, I/1, s. 144-146, 704; I/2, s. 878-879.

C. Collin Davies, “Abū Ṭālib K̲h̲ān”, EI² (İng.), I, 153.

M. Baqir, “Abū Ṭāleb Khan”, EIr., I, 389-390.