EBÜ’l-YÜSR ÂBİDÎN

Şam’da doğdu. Hz. Hüseyin’in soyundan ilim ehli bir aileye mensuptur. Büyük dedesi Abdülganî, Reddü’l-muḥtâr adlı hâşiyesiyle tanınan Muhammed Emîn İbn Âbidîn’in kardeşidir. İlk öğrenimini Şam müftüsü olan babasından gördü. Arap dili ve edebiyatı, mantık, fıkıh, usul ve hadis okuyarak ondan icâzet aldı. Daha sonra Selîm Semâre, Emîn Süveyd, Bedreddin el-Hasenî gibi âlimlerden de hadis, usul, kelâm ve mantık okuyup icâzet aldı. Lise öğrenimini Osmanlı okullarında tamamladı. Tanınmış bir âlim ve aynı zamanda Nakşî ve Halvetî şeyhi olan dedesi İbn Âbidîn Ahmed b. Abdülganî vasıtasıyla bu iki tarikata intisap etti ve irşad icâzeti aldı. Türkçe ve Fransızca, ayrıca Farsça ve İngilizce öğrendi. 1915’te müderris ve hatip olarak meslek hayatına başladı; 1920-1924 yıllarında Bikā‘ kadılığı görevinde bulundu. 1924’te kaydolduğu Suriye Üniversitesi’nde Ma‘hedü’t-tıbb’ı (daha sonra Tıp Fakültesi) 1926’da bitirdi. Bu arada Ma‘hedü’l-hukūk’ta hocası Emîn Süveyd’in ardından fıkıh hocalığı yaptı. Muhammed Şükrî el-Üstüvânî’den sonra Suriye müftüsü seçildi (12 Haziran 1954) ve emekliye ayrıldığı Nisan 1963 tarihine kadar bu görevde kaldı. 1955’te Suriye Üniversitesi’nde Külliyetü’ş-şerîa açılınca burada sarf, nahiv ve usûl-i fıkıh hocalığına tayin edildi. Bu arada tabiplik mesleğini de sürdürdü. Babasının izniyle onun sağlığında kendisine vekâleten başladığı, vefatından (1925) sonra da sürdürdüğü, Saruca Çarşısı’ndaki Câmiu Baybars’ta (Câmiu’l-Verd) imam-hatiplik görevine, buradaki derslerine, ayrıca evinde fıkıh, hadis, tefsir halkalarına son hastalığına kadar devam etti. Talebeleri arasında kardeşi Mürşid Âbidîn, Muhammed Edîb el-Kellâs, Muhammed Abdüllatîf Sâlih el-Ferfûr, Abdürrezzâk el-Halebî, Abdülganî ed-Dakr, Saîd el-Efgānî, Ali et-Tantâvî, Ebü’l-Hüdâ Muhammed b. İbrâhim el-Ya‘kūbî, Muhammed Küreyyim Râcih, Vehbî Süleyman Gāvecî, Nizâr el-Hatîb, Hâlid b. Abdurrahman el-Ak anılır. Ebü’l-Yüsr Âbidîn 12 Mayıs 1981 tarihinde vefat etti ve Bâbüssagīr Kabristanı’na defnedildi.

Dinî ilimlerdeki derin bilgisi, yardım severliği, zühd ve takvâsıyla tanınan, uzun hayatı öğretim ve irşad faaliyetleriyle geçen Ebü’l-Yüsr Âbidîn, Fransız sömürge yönetimine karşı yürütülen mücadeleye aktif biçimde katılmıştır. 1925 isyanında, ayrıca İsrail’in 1948 Filistin işgali ve 1956 Mısır savaşı sırasında silâh temin komitesi içinde yer almış, kendi maddî imkânlarıyla bazı askerleri silâhlandırmıştır. Defalarca hacca gitmiş, birçok ülkeye seyahatler yapmış, ilim, fikir ve mücadele adamlarıyla tanışmış, onlarla irtibat içinde olmuştur. Bazı yöneticilerin şer‘î esaslara aykırı fetva taleplerine karşı çıkmış, bu yüzden bir ara müftülük görevini bırakmış (17 Ağustos – 1 Kasım 1961), ardından tekrar görevine devam etmiştir.

Eserleri: Aḥkâmü’l-veṣâyâ (Dımaşk 1946); ʿİlmü’l-ferâʾiż (Dımaşk 1946); Muḥâḍarât fî uṣûli’l-fıḳh (Dımaşk 1366/1947); Muḫtaṣaru Aḥkâmi’z-zevâc (Dımaşk 1947); Eġālîṭü’l-müʾerriḫîn (Dımaşk 1391/1972, 1410/1989); Ḳuṭûfün dâniye min şecereti’l-ḥikemi’l-ʿâliye (Dımaşk 1983); el-Evrâdü’d-dâʾime maʿa’ṣ-ṣalavâti’l-ḳāʾime (Dımaşk 1985); Tenbîhü’l-ḳulûbi’n-nâʾime ʿale’l-evrâdi’d-dâʾime (Dımaşk 1991); eṣ-Ṣıyâm beyne’ş-şerîʿa ve’ṭ-ṭıb (nşr. Muhammed Küreyyim Râcih, Dımaşk 1992); el-Hediyyetü’s-seniyye fî ḥikâyâti’ṣ-ṣûfiyye (Ḥikâya’ṣ-ṣûfiyye, Dımaşk 1993); et-Taʿrîfât (Dımaşk 1414/1994); el-Aʿdâd mine’l-Ḳurʾân ve’l-ḥadîs̱ ve’l-aḫbâr (Dımaşk 1994); el-Îcâz fi’l-iʿcâz (nşr. Muhammed Küreyyim Râcih, Dımaşk 1414/1994, 1419/1999); el-Ḳavlü’l-ves̱îḳ fî emri’r-raḳīḳ (nşr. Muhammed Küreyyim Râcih, Dımaşk 1996); el-Büdûr fî aḫbâri rabbâti’l-ḫudûr (nşr. Muhammed Küreyyim Râcih, Dımaşk 1999); el-Muʿammerûn (nşr. Muhammed Küreyyim Râcih, Dımaşk 2002); Ve enîbû ilâ rabbiküm ve eslimû lehû (nşr. Muhammed Küreyyim Râcih, Dımaşk 2002); el-Mevâʿiẓü’l-vâfiye fi’l-ḫuṭabi’l-Cumʿiyye (nşr. Muhammed Küreyyim Râcih, Dımaşk 2002); en-Nebâhe fi’l-bedâhe (nşr. Muhammed Küreyyim Râcih, Dımaşk 2002); ʿUmdetü’l-müftîn fî fetâvâ İbn ʿÂbidîn; İrşâdü’l-enâm ilâ aḥkâmi’ṣ-ṣıyâm; Risâle fî ʿilmi’l-mevârîs̱; el-Aḥvâlü’ş-şaḫṣiyye; el-Uṣûl ve’l-külliyyât; Risâle fi’l-ḳırâʾe ve’l-ḳırâʾât; et-Teysîr li-muḫtaṣari’t-tefsîr; İġās̱etü’l-berere fi’l-eḥâḍîs̱i’l-müştehere; el-Ḳavlü’ṣ-ṣaḥîḥ fi’l-mütevâtiri’ṣ-ṣarîḥ; el-Fevâʾidü’l-celiyye li-erbâbi’n-nüfûsi’l-ʿaliyye (İbn Hamdûn’un et-Tezkire’sine zeyildir); er-Reġāʾib fîmâ yünḳalü mine’l-ġarâʾib; en-Nevâdir ve’l-müstaḥsenâtü’l-luġaviyye; el-Elfâẓü’l-luġaviyyetü’ṭ-ṭıbbiyye.

BİBLİYOGRAFYA :

M. Halîl el-Murâdî, ʿArfü’l-beşâm fî men vüliye fetvâ Dımaşḳı’ş-Şâm (nşr. M. Mutî‘ el-Hâfız – Riyâz Abdülhamîd Murâd), Dımaşk 1408/1988, neşredenin zeyli, s. 229-230; Abdülkādir Ayyâş, Muʿcemü’l-müʾellifîne’s-Sûriyyîn fi’l-ḳarni’l-ʿişrîn, Dımaşk 1405/1985, s. 325; Kehhâle, el-Müstedrek, Beyrut 1406/1985, s. 761-762; a.mlf., Muʿcemü’l-müʾellifîn, Beyrut 1414/1993, III, 775; M. Mutî‘ el-Hâfız – Nizâr Abâza, Târîḫu ʿulemâʾi Dımaşḳ, Dımaşk 1406/1986, II, 968-973; M. Abdüllatîf Sâlih el-Ferfûr, Aʿlâmü Dımaşḳ fi’l-ḳarni’r-râbiʿ ʿaşer el-hicrî, Dımaşk 1408/1987, s. 74, 279, 305-306; a.mlf., İbn ʿÂbidîn ve es̱eruhû fi’l-fıḳhi’l-İslâmî, Dımaşk 1427/2006, II, 1124-1127; Ali et-Tantâvî, Ẕikreyât, Cidde 1989, II, 168-169; M. Hasan el-Hımsî, ed-Duʿât ve’d-daʿvetü’l-İslâmiyyetü’l-muʿâṣıra el-münṭalaḳa min mesâcide Dımaşḳ, Dımaşk-Beyrut 1411/1991, I, 146-149; II, 882-883; ayrıca bk. İndeks; Ahmed b. Muhammed Serdâr el-Halebî, ed-Dürer ve’l-cevâhirü’l-ġavâlî min ʿulûmi’l-esânîdi’l-ʿavâlî, Halep 1413/1992, s. 28, 34, 36, 46, 50, 51, 53, 58, 64, 70, 72, 94, 106, 108, 111, 118, 133, 151, 160, 183; M. Hayr Ramazan Yûsuf, Tekmiletü Muʿcemi’l-müʾellifîn, Beyrut 1418/1997, s. 567; a.mlf., Tetimmetü’l-Aʿlâm, Beyrut 1418/1998, II, 158-159; a.mlf., Muʿcemü’l-müʾellifîne’l-muʿâṣırîn: Vefeyât 1315-1424 (1897-2003), Riyad 1425/2004, II, 617; Ahmed el-Alâvine, Ẕeylü’l-Aʿlâm, Cidde 1418/1998, s. 198; Nizâr Abâza – M. Riyâz el-Mâlih, İtmâmü’l-Aʿlâm, Beyrut 1999, s. 276-277; Yûsuf Abdurrahman el-Mar‘aşlî, ʿİḳdü’l-cevher fî ʿulemâʾi’r-rubʿi’l-evvel mine’l-ḳarni’l-ḫâmis ʿaşer, Beyrut 1427/2006, II, 2114-2116; T. Pierret, Religion and State in Syria: The Sunni Ulama from Coup to Revolution, Cambridge 2013, s. 19, 26, 33, 37, 118, 171, 180, 187; Nûreddin Muhtâr el-Hâdimî, “İbn ʿÂbidîn, Ebü’l-Yüsr Muḥammed b. Muḥammed”, Mv.AU, XX, 51-53.