Ankara’da Şubat 1969-Aralık 1984 tarihleri arasında 157 sayı yayımlanan dergi, Nuri Pakdil’in öncülüğünde M. Akif İnan, Rasim Özdenören ve Erdem Bayazıt tarafından kurulmuş, Cahit Zarifoğlu, Alaeddin Özdenören, Bahri Zengin, İsmail Kıllıoğlu gibi imzaların da katkılarıyla yayımını sürdürmüştür. Derginin kadrosu daha sonra Osman Sarı, Ahmet Yücel, Durali Yılmaz, Ebubekir Eroğlu, Mustafa Miyasoğlu, Kâmil Eşfak Berki, M. Atilla Maraş, Atasoy Müftüoğlu, Ahmet Kot ve Tahir Yücel’in katılmasıyla genişlemiş, 1975’ten itibaren Nuri Pakdil’in dışında diğer ilk isimler çekilerek Arif Ay, Turan Koç, İbrahim Demirci, Yaşar Kaplan, Ali Göçer, Mevlüt Ceylan, Cahit Yeşilyurt, Ali Ulvi Temel, Sezai Uğurlu, Necip Evlice, Fuat Altınsoy, Kâmil Aydoğan, İrfan Çevik, Ali Karaçalı, İlhami Çiçek gibi imzalardan meydana gelen yeni bir kadro oluşmuştur. Zaman zaman ara vermek zorunda kaldığı yayımını beş dönem halinde on altı yıla yakın bir müddet sürdüren derginin ilk üç döneminde Ahmet Bayazıt, Nisan 1977’den itibaren de Arif Ay sahibi ve sorumlu yönetmeni görünmekle beraber dergiyi esas yöneten ve ona şekil veren, Emin Ziyaioğlu takma adıyla da yazan Nuri Pakdil olmuştur. İlk dört döneminde (1969-1974) düzensiz olarak birleşik çıkanlarla beraber otuz sekiz sayı, 1975-1984 yıllarını kapsayan beşinci döneminde ise her ay düzenli şekilde 119 sayı yayımlanmıştır.
Dergide özellikle edebiyatın önemi vurgulanarak alanı zaman zaman kültür ve medeniyeti de içine alacak şekilde geniş tutulmuştur. İdeolojilerin insanı dıştan, sanat ve edebiyatın ise içten etkilediğine, milleti oluşturan fertleri bir arada tutma ve bütünleştirme görevini de yüklendiğine işaret edilmiştir. Temelde daha önce Sezai Karakoç’un geniş boyutlarıyla ortaya koyduğu İslâm medeniyetinin yeniden dirilişi tezine bağlı kalan dergide bu temel görüş “uygarlık yaklaşımıyla düşünmek, çağı uygarlık yaklaşımıyla yorumlamak” gibi ifadelerle dile getirilmiş, sanat ve edebiyat İslâmî bir anlayışla ele alınmıştır. Bundan dolayı Edebiyat bazı çevrelerce “yeni İslâmcı akımın kümelendiği dergi” olarak nitelendirilmiştir.
Edebiyat’ta insanın bir medeniyetin ürünü olduğu fikrinden hareketle İslâm medeniyetiyle yoğrulmuş bir topluma ülkü olarak Batıcılığın verilmesine karşı çıkılmış, bunun bir yabancılaşma hareketi olduğu belirtilerek “yerli düşünce” çizgisini yeniden yakalamanın gereği üzerinde durulmuştur. Yabancılaşmanın edebiyatla geldiği ve yine bundan ancak edebiyatla kurtulmanın mümkün olacağı savunulmuş, bunun şuurunda olan ve gereğini çağdaş anlayışla yerine getiren bir düşünür, sanatçı ve yazarlar kuşağının yetiştiği, ortaya koydukları çalışmalarla bu durumun daha da belirginleştiği ifade edilmiştir.
Dergide okuyucunun, İslâm medeniyeti coğrafyası içindeki Ortadoğu ve Afrika milletlerinin edebiyat ve kültür değerleriyle bağ kurmasına ayrı bir önem verilmiş, bu sebeple Batı dilleri aracılığıyla çağdaş Filistin, Suriye, Irak, Pakistan, Mısır, Libya, Cezayir, Fas, Tunus ve Nijerya gibi ülkelerin altmış kadar edebiyatçısının şiir ve hikâyelerinden çeviriler yayımlanmıştır. Ayrıca Yugoslav ve zenci şiirini tanıtıcı örneklere, Batı edebiyatlarından konuşma ve günlük türü ağırlıkta olmak üzere şiir ve hikâye çevirilerine de yer verilmiştir. Dergide yer alan Necip Fazıl Kısakürek ve Türkolog Anna Masala ile yapılmış iki önemli konuşma da dikkat çekicidir.
Edebiyat, şekilde ve dilde dönemi için alışılmamış bir görünüm ve üslûp ortaya koymuş, dil konusunda o dönemin Türk Dil Kurumu çizgisindeki yenilikçi tutumu okuyucu tarafından yadırganmış ve İslâmî çevrelerden eleştiriler almıştır. Derginin hedefleri arasında, kolaya kaçan hazır okuyucu dışında yeni bir okuyucu kuşağı yetiştirmek de vardır. İlk yıl büyük ebatta, daha sonra biraz daha küçük ebatta, normalde sekiz veya dört, bazan on iki sayfa olarak yayımlanan dergi kapaksız, görüntüsüz, fakat itina ile hazırlanmış bir sayfa düzeniyle çıkmıştır.
BİBLİYOGRAFYA
Türkiye’de Dergiler Ansiklopediler (1849-1984), İstanbul 1984, s. 113-114.
Vedat Günyol, Sanat ve Edebiyat Dergileri, İstanbul 1986, s. 72.
Ahmet Kabaklı, Türk Edebiyatı, İstanbul 1985, III, 669-672.
“Edebiyat”, TDEA, II, 437.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1994 yılında İstanbul’da basılan 10. cildinde, 397-398 numaralı sayfalarda yer almıştır.