Fıkıhta olduğu gibi hadiste de imam kabul edilen Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî bu eserinde hocası Ebû Hanîfe’den rivayet ettiği merfû, mevkuf ve mürsel hadisleri fıkıh bablarına göre tasnif etmiştir. Ebû Hanîfe dışında yirmi kadar hocadan aldığı bazı rivayetlere de kitabında yer vermiştir. Daha önceleri fıkıh kitapları içinde bulunan bu hadisleri müstakil bir eserde toplaması İmam Muhammed’in tenkide uğramasına sebep olmuştur. Şeybânî rivayetleri kaydettikten sonra çok defa, “Muhammed dedi ki biz bu görüşü benimsemekteyiz; zaten bu, Ebû Hanîfe’nin görüşüdür” diyerek veya -varsa- itirazlarını ve benimsediği görüşü delilleriyle zikrederek kendi fıkhî kanaatlerini ortaya koymaktadır. el-Âs̱âr bu muhtevasıyla klasik hadis kitaplarından ayrılmakta, tartışmalı bir fıkıh kitabı görünümü kazanmaktadır.
Yazma nüshalarının hemen bütün dünya kütüphanelerinde bulunması el-Âs̱âr’ın bilhassa Hanefî muhitlerde gördüğü ilginin bir delilidir. İstanbul’da Beyazıt Devlet (nr. 1853; Veliyyüddin Efendi, nr. 466), Millet (Feyzullah Efendi, nr. 644), Süleymaniye (Yenicami, nr. 568; Lâleli, nr. 798), Selim Ağa (nr. 275), Köprülü (nr. 233) ve daha birçok kütüphanede muhtelif yazma nüshaları mevcuttur. Ebü’l-Hasenât Abdülhay el-Leknevî’nin kısa bir takdimi ile 152 sayfa olarak Leknev’de (1883, 1312/1894) taşbaskı usulüyle tabedilmiştir. Daha sonra Lahor’da (1309 ve 1328 yıllarında, 336 sayfa olarak) basılmıştır. Fihristleri dışında 640 sayfa tutan I. cildinin yeni bir baskısı Ebü’l-Vefâ el-Efgānî tarafından Pakistan’da gerçekleştirilmiştir (1385/1965).
el-Âs̱âr’a bilhassa Hindistan âlimleri tarafından ta‘lik ve şerhler yazılmıştır. Bunlar arasında, Abdülbârî b. Abdülvehhâb el-Ensârî’nin et-Taʿlîḳu’l-muḫtâr ʿalâ Kitâbi’l-Âs̱âr’ı, Abdülazîz b. Abdürreşîd’in Feyżü’s-settâr fî şerḥi Kitâbi’l-Âs̱âr’ı ve Mehdî Hasan Şahcihanpûrî’nin Ḳalâʾidü’l-ezhâr şerḥu Kitâbi’l-Âs̱âr’ı anılmaya değer çalışmalardır. Ayrıca İbn Hacer el-Askalânî’nin el-Îs̱âr bi maʿrifeti ruvâti’l-Âs̱âr’ını zikretmek gerekir. Keşfü’ẓ-ẓunûn’da (II, 1384) Tahâvî’nin el-Âs̱âr’a şerh yazmış olduğuna dair bir kayıt varsa da bu şerhi tesbit etmek mümkün olmamıştır.
BİBLİYOGRAFYA
Kettânî, er-Risâletü’l-müsteṭrafe, s. 42.
Abdülhay el-Hasenî, Nüzhetü’l-ḫavâṭır, VII, 216.
a.mlf., es̱-S̱eḳāfetü’l-İslâmiyye fi’l-Hind (nşr. Ebü’l-Hasan Ali en-Nedvî), Dımaşk 1403/1983, s. 157, 393, 396.
Tehânevî, Ḳavâʿid fî ʿulûmi’l-ḥadîs̱, Beyrut 1972, s. 210, 343.
M. Zâhid el-Kevserî, Bulûġu’l-emânî, Humus 1969, s. 85.
Brockelmann, GAL, I, 171; Suppl., I, 291; II, 76.
Sezgin, GAS, I, 430.
Serkîs, Muʿcem, II, 1163.
Müneccid, Muʿcem, II, 86.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1991 yılında İstanbul’da basılan 3. cildinde, 460 numaralı sayfada yer almıştır.