el-KASÎDETÜ’l-HEMZİYYE

Bûsîrî’nin hacdan döndükten sonra Resûl-i Ekrem’e ve mukaddes beldelere karşı duyduğu şevk ve heyecanını tazelemek üzere yazdığı Ümmü’l-ḳurâ fî medḥi ḫayri’l-verâ adlı kaside redif harfi hemze olduğu için el-Ḳaṣîdetü’l-hemziyye (fi’l-medâʾiḥi’n-nebeviyye) diye tanınmıştır. 455 beyitten oluşan ve aruzun hafif bahriyle kaleme alınan eser şairin kasideleri arasında en uzun olanıdır. Bûsîrî, Ḳaṣîdetü’l-bürde’sinde klasik Arap kaside geleneğine uyarak şiire gazeli hatırlatan bir bölümle (tegazzül /nesîb) başladığı halde el-Ḳaṣîdetü’l-hemziyye’sinde konuya doğrudan girmiştir.

Hz. Peygamber’in doğumunu, hayatının safhalarını, diğer peygamberlere olan üstünlüğünü, gazvelerini, Hulefâ-yi Râşidîn devrinin sonuna kadar İslâm davetinin tarihî seyrini, İslâm’ın diğer dinler karşısındaki üstünlüğünü, Resûl-i Ekrem’in güzel ahlâkını, Ehl-i beyt’in ve ashabın faziletlerini güzel bir üslûpla işleyen el-Ḳaṣîdetü’l-hemziyye manzum bir siyer olarak değerlendirilebilir. Bûsîrî’nin kasidede Hicaz yolculuğu esnasında gördüğü yerleri anlattığına bakılırsa Akabe körfezini dolaşarak kara yoluyla hacca gittiği anlaşılır. Şairin Hz. Peygamber’in methine dair şiirleri diğer manzumelerine göre daha güçlü, daha coşkulu ve sanatkâranedir. Bu tür şiirlerinde klasik kasidenin medih, nesîb, tasvir gibi temalarını nübüvvetin şanına lâyık biçimde işlemiştir. el-Ḳaṣîdetü’l-hemziyye’deki tasavvufî unsurlar Ḳaṣîdetü’l-bürde’sindeki kadar belirgin değildir. Kaside Kahire (1278, 1297, 1302, 1324) ve Tunus’ta (1295) defalarca basılmış, ilmî neşri Muhammed Seyyid Kîlânî tarafından gerçekleştirilmiştir (Dîvânü’l-Bûṣîrî içinde, s. 1-29, Kahire 1374/1955).

el-Ḳaṣîdetü’l-hemziyye’ye dair yirminin üzerinde şerh, ondan fazla tahmîs ve bir de taştîr yazılmıştır. Başlıca şerhleri şunlardır: 1. İbn Hacer el-Heytemî, el-Mineḥu’l-Mekkiyye (Efḍalü’l-ḳırâ li-ḳurrâʾi Ümmi’l-ḳurâ). Muhammed b. Sâlim el-Hifnî’nin hâşiyesiyle (Enfesü nefâʾisi’d-dürer) birlikte basılmıştır (Bulak 1292; Kahire 1303, 1309, 1322). 2. Muhammed b. Ahmed Bennîs, Levâmiʿu envâri’l-kevâkibi’d-dürriyye (Bulak 1296; Fas 1297, 1317). 3. Süleyman b. Ömer el-Uceylî, el-Fütûḥâtü’l-Aḥmediyye (Kahire 1274, 1279, 1283, 1303, 1306, 1317; Bulak 1292; Muhammed Şelebî bu şerhi ihtisar ederek yayımlamıştır, Kahire 1344). 4. İbn Zekri el-Fâsî, Şerḥu’l-Hemziyye (Fas 1330). 5. Muhammed Fethî en-Nazîfî, Şerḥu’l-Hemziyye (Mecmûʿatü’ş-şürûḥ içinde, Kahire 1340).

Abdülbâkī b. Süleyman el-Fârûkī ile (Kahire 1303, 1309) Muhammed Fethî en-Nazîfî’nin (el-ʿAṭfetü’l-kenziyye, Kahire 1346) tahmîsleri ve Abdülkādir Saîd el-Fârûkī’nin Neylü’l-murâd fî taşṭîri’l-Hemziyye ve’l-Bürde ve Bânet Süʿâd adlı taştîri de (Kahire 1323) basılmıştır (eser üzerine yapılan diğer çalışmalar için bk. Brockelmann, GAL, I, 313; Suppl., I, 470-471).

BİBLİYOGRAFYA

Bûsîrî, Dîvânü’l-Bûṣîrî (nşr. M. Seyyid Kîlânî), Kahire 1374/1955.

İbn Hacer el-Heytemî, el-Mineḥu’l-Mekkiyye, Kahire 1309.

Serkîs, Muʿcem, I, 84, 711; II, 1383.

Brockelmann, GAL, I, 313; Suppl., I, 470-471.

M. Zağlûl Sellâm, el-Edeb fi’l-ʿaṣri’l-Memlûkî, Kahire 1971, I, 262, 271-274.

Ömer Ferruh, Târîḫu’l-edeb, Beyrut 1972, III, 673-679.

Şevkī Dayf, Târîḫu’l-edeb, VI, 361-365.