Tam adı el-Mürşidü’l-vecîz ilâ ʿulûmin teteʿalleḳu bi’l-Kitâbi’l-ʿazîz olan eser altı bölümden (bab) oluşmaktadır. Birinci bölümde Kur’ân-ı Kerîm’in nüzûlüyle ilgili bazı konular ve nâsih-mensuh meselesi, ikinci bölümde Hz. Ebû Bekir zamanında Kur’ân-ı Kerîm’in cem‘i ve iki kapak arasına alınması, Hz. Osman devrinde nüshalarının çoğaltılması konuları işlenmektedir. Üçüncü bölümde Kur’ân-ı Kerîm’in “yedi harf” üzerine nâzil oluşu ele alınmış, burada konuyla ilgili hadislere yer verilmiş, Kur’ân-ı Kerîm’in indirildiği yedi harften maksadın ne olduğu ve Hz. Osman döneminde çoğaltılan mushaf nüshalarının hadiste geçen yedi harfle ilgisi araştırılmıştır. Dördüncü bölüm meşhur derecesine ulaşmış ve zamanımıza kadar okunagelmiş yedi kıraate, bu kıraatler arasındaki farkların sebeplerine ve yedi kıraat ile hadiste geçen yedi harf arasındaki ilişkiye, beşinci bölüm şâz kıraatlere ayrılmıştır. Altıncı bölümde Kur’ân-ı Kerîm’in usulüne uygun biçimde nasıl okunması gerektiği ve Kur’an okumaktan esas maksadın onun mânası üzerinde düşünmek olduğu hususlarına temas edilmiştir.
el-Mürşidü’l-vecîz, Kur’ân-ı Kerîm’in yedi harf üzerine nâzil olduğunu bildiren hadisteki “el-ahrufü’s-seb‘a” ve bunun meşhur kıraatlerle ilgisi konusunda müstakil şekilde yazılan ilk ve en ayrıntılı eserdir. Kitap, daha sonra ulûmü’l-Kur’ân ve kıraat konularında telif edilen birçok esere kaynaklık ettiği gibi kendisinden önce yazılan, fakat nüshalarının günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmeyen bazı eserlerdeki görüş ve fikirlerin zamanımıza ulaşmasına da vesile olmuştur. Müellif eserinde sadece kendisinden önceki âlimlerin görüşlerini rivayet etmekle yetinmeyip kendi görüş ve tercihlerini de belirtmekte, yer yer önemli fikirleriyle dikkati çekmektedir.
Çeşitli yazmaları bulunan el-Mürşidü’l-vecîz, İstanbul kütüphanelerindeki üç nüshası (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 3625; Şehid Ali Paşa, nr. 2751; Ayasofya, nr. 59) esas alınarak müellifin hayatı ve eserlerini içeren bir inceleme ile birlikte Tayyar Altıkulaç tarafından neşredilmiştir (Beyrut 1975; Ankara 1986). Eser daha sonra Velîd Müsâid et-Tabâtabâî’nin tahkikiyle de yayımlanmıştır (Küveyt 1414/1993).
BİBLİYOGRAFYA
Ebû Şâme el-Makdisî, el-Mürşidü’l-vecîz (nşr. Tayyar Altıkulaç), Beyrut 1395/1975, ayrıca bk. neşredenin girişi, s. 35-40; Brockelmann, GAL Suppl., I, 550; Ziriklî, el-Aʿlâm, IV, 70.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2006 yılında İstanbul’da basılan 32. cildinde, 60 numaralı sayfada yer almıştır.