Tam adı el-Müʾtelif ve’l-muḫtelif fî esmâʾi’ş-şuʿarâʾ ve künâhüm ve elḳābihim ve ensâbihim ve baʿżı şiʿrihim’dir. Kitap, mukaddimede de belirtildiği gibi her harf bir bölüm oluşturmak üzere ve sadece ilk harf dikkate alınarak düzenlenmiştir. İlk harfin -kelimeye dahil olmak şartıyla- iştikak açısından da ilk harf olması göz önünde bulundurulmamıştır. Müellifin kelimeleri noktasız kabul ettiği, şekil ve imlâ bakımından birbirinin aynı veya benzeri olmasını dikkate aldığı anlaşılmaktadır. Genellikle her bölümde daha çok benzer isme sahip olan şairler ilk sıralara alınmıştır. Meselâ el-Aḥvaṣ – el-Aḫvaṣ, el-Eflaḥ – el-Eflec, el-Ba‘îs̱ – en-Na‘ît, Büceyr – Buḥayr, Cerîr – Ḥarîz, Ḥuṣayn – Huḍayn, Ḥayyân – Ḥibbân – Cebbâr, Yezîd – Berîd gibi yazılışları aynı, noktaları veya bir harfleri farklı olduğu için okunuşlarında hata edilen şairlerle Aḳşer – Uḳaysir, Beşîr – Büşeyr gibi küçültme ismi şekilleri karıştırılan şairler bir araya toplanarak meşhur olanına olmayanı dahil edilmiş, baba, dede isimleri veya soy şeceresi, lakap, künye yahut nisbesi zikredilip birbirinden ayırt edilmiştir. Şairlerin biyografileriyle şiirleri konusunda kısa bilgilerle yetinilmiştir. Az kullanılan bazı adların nokta ve harekeleriyle aynı mahiyette şiirlerde geçen bazı kelimelerin açıklamaları yapılmıştır. Hâtimede Âmidî’nin 645 şairi kapsadığını söylediği eserinde 695 şair yer almaktadır. Kitap Ebü’l-Hüseyin Ali b. Dînâr’la birlikte altı râvinin rivayetiyle günümüze intikal etmiş olup Süyûtî’nin Şerḥu şevâhidi Muġni’l-lebîb’inde mevcut, isimleri şüpheli şairlerin doğru adlarını tesbitte yegâne kaynak olmuştur.
el-Müʾtelif ve’l-muḫtelif, Fritz Krenkow tarafından Fâtih Millet Kütüphanesi’ndeki (nr. 4504) yazmasına dayanılarak bazı tashih ve notlarla birlikte yayımlanmıştır (Merzübânî’nin Muʿcemü’ş-şuʿarâʾsıyla birlikte, Kahire 1354/1935; Beyrut 1402/1982). Kitabın ikinci neşrini gerçekleştiren Abdüssettâr Ahmed Ferrâc da (Kahire 1381/1961) yegâne nüsha olduğunu söylediği aynı yazmaya dayanmıştır. Halbuki Edward G. Browne, Cambridge’de iki yazmasının daha bulunduğunu (nr. 1127, 1128) kaydetmektedir (Brockelmann, GAL Suppl., I, 171).
BİBLİYOGRAFYA
Âmidî, el-Müʾtelif, s. 7, 198; Brockelmann, GAL Suppl., I, 171-172; a.mlf., “Âmidî”, İA, I, 401; Sezgin, GAS, II, 44, 101; Ömer Ferruh, Târîḫu’l-edeb, II, 527; Abdülvehhâb es-Sâbûnî, ʿUyûnü’l-müʾellefât (nşr. Mahmûd Fâhûrî), Halep 1413/1992, I, 152; İsmail Durmuş, “Âmidî”, DİA, III, 55-56.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2006 yılında İstanbul’da basılan 32. cildinde, 192 numaralı sayfada yer almıştır.