| Tez Künye | Durumu | ||
| Bir Ceditçi aydın Muhammed Fatih Kerimî: Hayatı-faaliyetleri ve eserleri (1870-1937) / A Jadidist intellectual Muhammed Fatih Kerimî: Life-activities and works (1870-1937) Yazar:EMRE ÖZSOY Danışman: PROF. DR. HALDUN EROĞLU Yer Bilgisi: Ankara Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Tarih Ana Bilim Dalı / Genel Türk Tarihi Bilim Dalı Konu:Tarih = History Dizin:Cedit hareketi = Movement of Jadidism ; Fatih Kerimi = Fatih Kerimi ; Gaspıralı İsmail = Gaspıralı İsmail ; İdil Tatarları = Idyıı Tatars | Onaylandı Doktora Türkçe 2021 528 s. | ||
| Ceditçilik, XIX. yüzyıl ile XX. yüzyılın ilk çeyreği arasında Kazan merkezli olarak doğan ve kısa süre içerisinde Müslüman Türklerin yaşadığı hemen hemen her bölgeye ulaşan yenileşme hareketini ifade etmektedir. Ceditçilik, Rusya Müslümanlarını içerisinde bulundukları geri kalmışlıktan kurtarmayı amaçlamaktaydı ve dinî alanda ıslah çalışmalarından kadın sorunlarına, eğitim meselelerinden siyasi taleplere ve ortak edebî dil oluşturma düşüncesine kadar pek çok alanda faaliyet gösterdi. Muhammed Fatih Kerimî de bu hareketin önde gelen temsilcileri arasında yer almaktaydı. Fatih Kerimî, Ceditçi hareketin hemen hemen her sahasında aktif şekilde yer almış bir isimdir. İlk olarak eğitim faaliyetleriyle öne çıkmış ve onun bu alandaki faaliyetleri birkaç koldan devam etmiştir. Bu anlamda Kırım’daki eğitim çalışmlarının yanı sıra Usûl-i Cedit sisteminin kendi bölgesindeki (Orenburg) ilk uygulayıcılarından biri olmuştur. Bunun dışında ders kitapları hazırlamış ve bölgesindeki eğitim kurumlarında Ekim Devrimi’ne kadar yönetici ve eğitimci olarak görev yapmıştır. Fatih Kerimî, eğitimci yönünün yanı sıra bir gazeteci olarak da kendisini gösteren bir aydındı. O, “Mirat”, “Şark-i Rus”, “Nur”, “Şura” ve “Vakit” gibi dergi ve gazetelerde yüzlerce makale kaleme kaleme aldı. Rusya Müslümanlarının önde gelen yayın organlarından “Vakit” gazetesini yönetti ve başmuharrir olarak “Vakit”in on iki yıl boyunca hayatta kalmasını sağladı. Bu anlamda o, tıpkı İsmail Bey Gaspıralı’nın Tercümanlar kurduğu bağa benzer şekilde “Vakit” gazetesi ile bir bağ kurdu ve onunla anılır hale geldi. Kerimî, “Vakit”te yazdıkları ile Rusya Müslümanlarının sosyal, siyasi ve kültürel hayatlarına yön vererek modernleşme kaygısını her cümlesinde canlı tuttu. Ekim Devrimi sonrasında ise Sovyet matbuatı içerisinde öne çıkmayan, çıkmak istemeyen bir isim olarak kaldı. Fatih Kerimî, 1905 Devrimi ile birlikte Çarlık Rusya içerisinde oluşan yeni siyasi ortam içerisinde Rusya Müslümanlarının siyasi yönelişlerini belirleyen isimlerden biri olarak faaliyet gösterdi. Her ne kadar devrimin ilk yıllarında biraz çekimser gibi görünse de bu durum kısa süre sonra değişti. Milletvekili adayı oldu, siyasi toplantılara katıldı ve özellikle Orenburg çevresindeki aktifliği ile milletinin sorunlarını hukuki yollardan idari makamlara duyurmaya gayret etti. Çok sayıda Türk-Tatar aydını gibi Fatih Kerimî de Stalin Terörüne maruz kaldı. 1937’de Türkiye casusluğu, Stalin’e suikast ve devrim karşıtlığı gibi asılsız suçlamalar ile yargılandı ve infaz edildi. Suçsuzluğu, Stalin döneminde uygulanan siyasî baskıların eleştirilmeye başlandığı bir dönemde 1959’da ortaya çıktı. Kerimî, yüzlerce makalesi ve farklı türlerdeki eserleriyle Ceditçi hareketin önemli bir temsilcisi olarak tarihteki yerini aldı. O, bütün çalışmalarında modernleşme kaygısı güttü ve milletinin sorunlarıyla ilgilendi. Türk ve İslâm dünyasını geri kalmışlıktann kurtarmak adına fikirler üretti, eleştiriler getirdi ve çözümler sundu. | |||
| Jadisim, refers to the innovation movement that was born in Kazan between the first quarter of the XIX.th century and XX.the. It reached almost every region where Muslim Turks lived in a short time. Jadisism aimed to save the Muslims of Russia from the backwardness they were in and operated in many areas from religious reformation to women’s issues, from education issues to political demands and the idea of creating a common literary languege. Muhammed Fatih Kerimî was among the prominent representatives of this movement. Fatih Kerimî is a name who took an active part in almost every fiel of the Jadidist movement. He first came to the fore with his educational activities and his activities in this field continued in several branches. In this sense, he became one of the first practitioners of the Usûl-i Cedit system in his own region (Orenburg), as well as his educational activities in Crimea. Apart from this, he prepared textbooks and worked as a maneger and educator in educational institutions in his region until the October Revolution. Fatih Kerimî was an intellectual who showed himself as a journalist as well as an educator. He wrotw hunders of articles in magazines and newspapers such as “Mirat”, “Şark-i Rus”, “Nur”, “Şura” and “Vakit”. He managed the newspaper “Vakit”, one of the leading media organs of Russian Muslims, and as the chief editör, he ensured the survival of “Vakit” for twelve years. In this sense, he estanlished a bond with the “Vakit” newspaper, similar to the relationship Ismail Bey Gaspıralı established with “Tercüman” and became known with it. Kerimî kept the modernization concern alive in every sentence by directing the social, political and cultural lives of Russian Muslims with his writings in “Vakit”. After the October Revolution, he remained a name that did not stand out in the Soviet press and did not want to come out. Fatih Kerimî acted as one of the names that determined the political orientation of the Muslims of Russia in the new political environment that emerged in Tsarist Russia with the 1905 Revolution. Although he seemed a little hesitant in the first years of the revolution, this situation soon changed. He became a deputy candidate, participated in political meetings and especially with his activity around Orenburg, he tried to announce the problems of his nation to the administrative authorities through legal means. Like many Turkish-Tatar intellectual, Fatih Kerimî was exposed to the Stalin Terror. In 1937 he was tried and exacuted on baseless accusations such as espionage for Turkey, assassination of Stalin and opposition to the revolution. His innocence came to light in 1959, at a time when political repressions under Stalin began to be criricized. Kerimî, took his place in history as an important representative of the Jadidist movement with his hunders of articles and works of different genres. He was concerned about modernization in all his works and was interested in the problems of his nation. He produced ideas, brought criticism and offered solutions in order to save the Turkish and Islamic World from their backwardness. | |||