Ensar Macit. Timurlular zamanında Azerbaycan. Doktora tezi (2017)

Ensar Macit. Timurlular zamanında Azerbaycan. Doktora tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2017, XXX+310 s.

Özet

Azerbaycan, doğal kaynakları ve coğrafî konumu ile birçok medeniyete ev sahipliği yapmış ve birçok medeniyetin de mücadele sahası olmuştur. Timur, tarihte üç yıllık sefer, beş yıllık sefer ve yedi yıllık sefer olarak adlandırılan seferleri neticesinde Tebriz merkezli Azerbaycan ilhakını tamamladı. Bu ilhaklar neticesinde Celâyirli hâkimiyeti ortadan kaldırıldı. Altın Orda Devleti’nin Azerbaycan’a saldırıları, 1391 ve 1395 yıllarında yapılan savaşlarla durduruldu. Şirvanşahlar itaat altına alınıp, Gürcüler üzerine 6 sefer düzenlenerek Azerbaycan için tehdit unsuru oluşturmalarının önüne geçildiği gibi birçok Gürcü’nün de İslâmiyeti kabulü sağlandı. Ancak Timur’un bölgede kalıcı olmaması, onun her ayrılışında coğrafyanın yeniden siyasî istikrarsızlıklar yaşamasına neden oldu. Tahrip siyasetinden uzak duran Timur, bölgenin îmârına büyük önem verdi. Ziraî faaliyetlerin yanı sıra îmâr ve iskân konularında da bölgenin mamur hale gelmesi için uğraşlarda bulundu.

Timur’un ölümünden sonra mirzaların bölge üzerindeki iç mücadeleleri sonucu siyasî istikrar yok oldu. Mirza Ebubekir, kardeşi Mirza Ömer’i bertaraf ettikten sonra tahtı ele geçirdi ve Azerbaycan’a yönelen Kara Yusuf ile 1406 ve 1408 yıllarında yaptığı iki savaşta yenildi. Böylece Azerbaycan, Timur’un ölümünden henüz üç yıl geçmiş olmasına rağmen elden çıktı. Sultan Ahmed Celâyir’i 1410 yılında ortadan kaldıran Kara Yusuf, tüm Azerbaycan’a hâkim oldu. Azerbaycan’ı yeniden Timurlu topraklarına katmak adına Şahruh, 1420, 1429 ve 1439 yıllarında olmak üzere üç sefer düzenledi ve bölgeyi ele geçirdi. Ancak Şahruh’un birinci seferde bölgeyi Ak-Koyunlu Ali Bey’e; ikinci seferde Kara-Koyunlu Ebu Said’e ve son olarak üçüncü seferde ise Kara-Koyunlu Cihanşah’a bırakması, Timurlu hâkimiyetinin kalıcılığına set vurdu. Şahruh’tan sonra tüm Kara-Koyunlu topraklarını ele geçiren Cihanşah zamanında bölge yeniden istikrar bulsa da Ak-Koyunlu yenilgisi ile Azerbaycan yeni bir kriz dönemine girdi. Bundan hareketle Mirza Ebu Said, 1468 yılında Azerbaycan’ı ele geçirmek istese de Uzun Hasan ile yaptığı savaşı kaybetti ve Timurlu Devleti mahallî hanedanlığa dönüştüğü gibi Azerbaycan da Ak-Koyunlu hâkimiyetine girmiş oldu.

Abstract

Azerbaijan has been a place that hosted many civilizations thanks to its natural resources and its geographical location, and it has been a field of struggle for numerous civilizations. As a result of his expeditions of three, five and seven years, Tamerlane completed his Tabriz-centred accretion of Azerbaijan. As a result of these accretions, Jalayirid hegemony has been annihilated. Golden Horde’s attacks on Azerbaijan have been stopped with the wars in 1391 and 1395. The threat against Azerbaijan has been prevented thanks to the control of Shirvanshahs and 6 expeditions on Georgians; after that many Georgians’ conversion to Islam has been accepted. However, the fact that Tamerlane was not permanent in the region caused a political instability in the geography every time he left. Tamerlane who avoided the policy of destruction gave a lot of importance to the architecture of the region. He showed effort about making the region become a prosperous place about public works and housing as well as agricultural activities.

As a result of the internal struggles of mirzas upon the region, after the death of Tamerlane, caused the destruction of political stability. After eliminating his brother Mirza Ömer, Mirza Ebubekir usurped the throne and he was defeated in the two battles in 1406 and 1408 against Kara Yusuf who headed towards Azerbaijan. Thus Azerbaijan got out of hand due to the fact that it had just been three years after Tamerlane’s death. Kara Yusuf who eliminated Sultan Ahmed Jalayir in 1410 took the control of the whole Azerbaijan. Shahruh carried out three expeditions in 1420, 1429 and 1439 with the purpose of taking Azerbaijan back to the lands of Timurids and captured the region. However, the fact that Shahruh left the control of the region to Ak-Koyunlu Ali Bey after the first expedition, to Kara-Koyunlu Ebu Said after the second expedition and to Kara-Koyunlu Jihanshah after the third expedition prevented the stability of Timurid hegemony in the region. Although there was a stability in the region during the reign of Jihanshah who captured all the lands of Kara-Koyunlu after Shahruh, Azerbaijan experienced a new crisis due to the defeat of Ak-Koyunlu. Starting from this, though Mirza Ebu Said wanted to capture Azerbaijan in 1468, he lost the war against Uzun Hasan and Timurid State turned into a local dynasty and Azerbaijan fell under the domination of Ak-Koyunlu.