er-RİSÂLETÜ’l-MÜSTETRAFE

Tam adı er-Risâletü’l-müsteṭrafe li-beyâni meşhûri kütübi’s-sünneti’l-müşerrefe olup hadis literatürü alanında tek eser kabul edilmektedir. Tasnifi ve tertibi bakımından çok kullanışlı olan, II-XIV. (VIII-XX.) yüzyıllar arasında yaşayan 600 kadar müellifin 1400 kadar çalışması hakkında bilgi verilen eserin konusuna dair bütün kitapları kapsamadığı Türkçe çevirisine eklenen çok sayıdaki kitaptan anlaşılmaktadır. Kettânî, Medine’de tamamladığı (1910) bu çalışmasından önce Risâle fîmâ lâ yeseʿu’l-muḥaddis̱e cehlüh adıyla muhtasar bir eser yazmış, talebelerinden Muhammed Hıdır b. Mâyâbî el-Cekenî’nin kendisinden bu risâleye hadis kitaplarının adlarını ve muhaddislerin biyografilerini ilâve etmesini, ayrıca okunması zor kelimeleri harekelemesini istemesi üzerine de er-Risâletü’l-müsteṭrafe’yi kaleme almıştır (neşredenin girişi, s. ḥ-t).

Eserde II. (VIII.) yüzyıldan on altı, III. yüzyıldan 121, IV. yüzyıldan 115, V. yüzyıldan yetmiş beş, VI. yüzyıldan kırk iki, VII. yüzyıldan kırk altı, VIII. yüzyıldan otuz sekiz, IX. yüzyıldan otuz, X. yüzyıldan on dokuz, XI. yüzyıldan on bir, XII. yüzyıldan on dört, XIII. yüzyıldan yedi, XIV. (XX.) yüzyıldan dört muhaddise yer verilmiş, altmış üç başlık altında hadis kitaplarının adları, özellikleri ve müelliflerinin hayatları hakkında kısa bilgi verilmiştir. Eserde Kütüb-i Sitte, dört mezhep imamının eserleri, sadece sahih hadisleri ihtiva eden kitaplar, müstahrecler, sünenler, müsnedler, mu‘cemler gibi hadis kitapları; akaid, fıkıh, ahlâk, siyer gibi konulara dair rivayetleri içeren eserler; ricâl tarihine, hadis ilimlerine ve usulüne dair kitaplar; etrâf, zevâid, tecrîd, tahrîc kitapları gibi başlıklar bulunmaktadır. Eserin üçüncü baskısında yer alan mektuplardan anlaşılacağı üzere kitap yayımlanmadan önce Mekke, Medine, Dımaşk, Mağrib gibi yerlerde bulunan yazma nüshalarından faydalanılmıştır. Doğu’da ve Batı’da bazı akademik çalışmalara ilham kaynağı olan eser üzerine Ebü’l-Abbas el-Gımârî bir zeyil ve müstedrek yazmış, İbnü’l-Hüsnî el-Medenî de kitabı manzum hale getirmiştir (er-Risâletü’l-müsteṭrafe, neşredenin girişi, s. ḥ-ḫ).

er-Risâletü’l-müsteṭrafe’yi ilk defa müellifin talebesi Muhammed Seyyid b. Ahmed Harmâ yayımlamış (Beyrut 1332/1914; Dımaşk 1365/1946), daha sonra Nûr Muhammed tarafından tashih edilerek neşredilmiş (Karaçi 1379/1959), üçüncü ve en önemli baskısını ise müellifin torunu Muhammed Muntasır b. Muhammed ez-Zemzemî el-Kettânî eser ve müellifi hakkında önemli bilgilerle beraber gerçekleştirmiştir (Beyrut 1383/1964, 1400, 1406). Bu neşre genel konular, hadis kitapları, muhaddislerin biyografileri, müellifler ve eserleri, muhaddislerin meşhur unvanları, tabakaları, Endülüslü muhaddisler ve kitapları ile yanlış-doğru cetvelleri eklenmiştir. Üçüncü baskısı daha sonra tekrarlanan eser (İstanbul 1986; Beyrut 1986, 2001; Kahire 1400) Ebû Abdurrahman Salâh Muhammed Uveyda’nın tahkikiyle de yayımlanmıştır (Beyrut 2005). er-Risâletü’l-müsteṭrafe’yi üçüncü baskısını esas alarak Hadis Literatürü adıyla Türkçe’ye tercüme eden Yusuf Özbek (İstanbul 1994) kitapta zikredilen eserlerin baskı yeri ve tarihleri, yazma nüshalardan tesbit edilenlerin kütüphane kayıtları, klasik kaynaklarda geçtiği yerler, müellifin söz etmediği aynı konulardaki diğer eserler hakkında bilgi vermiş, çalışmasının sonuna kitap ve müellif adlarına göre ayrıntılı bir fihrist eklemiştir. Bu ilâvelerle asıl metnin iki katından fazla bir hacme ulaşan eserin tercümesinde yer yer çeviri hataları, ifade bozuklukları ve bilgi yanlışlıkları dikkat çekmektedir.

BİBLİYOGRAFYA
Kettânî, er-Risâletü’l-müsteṭrafe, neşredenin girişi, s. ḥ-y; a.e. (Özbek), neşredenin girişi, s. XV-XXXVI; Abdülvehhâb İbrâhim Ebû Süleyman, Kitâbetü’l-baḥs̱i’l-ʿilmî, Cidde 1403/1983, s. 169; Ali Osman Koçkuzu, Hadis İlimleri ve Hadis Tarihi, İstanbul 1983, s. 437-438; Muhyiddin Atıyye v.dğr., Delîlü müʾellefâti’l-ḥadîs̱, Beyrut 1416/1995, I, 320; II, 578; İsmail Lütfi Çakan, Hadis Edebiyatı, İstanbul 2003, s. 23-24; A. Faure, “al-Kattānī”, EI² (İng.), IV, 774.