Erhan Ateş. Kuruluşundan Moğol istilalarına kadar Duvin şehri ve çevresi. Doktora tezi (2022)

Erhan Ateş. Kuruluşundan Moğol istilalarına kadar Duvin şehri ve çevresi. Doktora tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2022, VIII+947 s.

Özet

Günümüzde Erivan’ın 35 km güneyinde yer alan Duvin, Ortaçağ Ermeniye’sinin başkentlerinden birisi idi. Şehir milattan önce III. bin yıldan kalma antik bir bölge üzerine inşa edilmiştir. Şehrin kurucusu Ermeni Kralı III. Khosrov Kotak’tı. Duvin 428 yılından sonra Sâsânî merzübânının ikametgâhı olmuştur. Orası ayrıca Ermeni Kilisesi’nin merkezi idi. Ermenistan’ın Bizans İmparatorluğu ve Sâsânî İmparatorluğu arasında ikiye bölünmesinin ardından, Duvin şehri, Pers-Armenia’nın merkezi olmuştur. Orası Güney Kafkasya’daki en kalabalık ve en zengin şehirlerden birisi idi. Zenginliği ve stratejik konumundan dolayı şehir bölgedeki büyük güçlerin hedefi hâline gelmişti. Bu yüzden Müslümanlar, Kafkasya’ya geldikten sonra 640’ta şehri fethetmişlerdir. Böylece Duvin, Arap Hilafeti’nin hâkimiyeti altına girmiştir. Bunun ardından Araplar bölgede Ermeniye denilen idari bir yapı meydana getirmişlerdir. Bu eyaletin merkezi Duvin idi. Duvin şehri, Araplar ile Bizans arasında savaş alanı olsa da IX. yüzyılda gelişimini sürdürmüştür. Duvin, 893’teki bir depremden dolayı yıkılmış ve şehir sakinlerinin pek çoğu hayatını kaybetmişti. Abbâsî Halifeliği’nin zayıflamasının ardından, X. yüzyılda Güney Kafkasya’da bazı bölgesel emîrlikler ön plana çıkmaya başlamıştı. Bunlardan bazıları Sâcoğulları, Sellârîler, Revvâdîler ve Şeddâdîler idi. Onlar zaman zaman Duvin şehrinin kontrol altına almak için birbirleri ile mücadele etmişlerdi. Bu dönemdeki yıkıcı depremler ve şiddetli savaşlar, şehrin X. yüzyılda zayıflamasına neden olmuştu. Daha sonra Selçuklular XI. yüzyılda Kafkasya’yı fethettiler. Onlar Duvin dâhil Kafkasya’da pek çok yeri hâkimiyet altına aldılar. XII. yüzyılda Gürcüler ve Hârizmşâhlar, Duvin’i ele geçirdiler ve bir süre orayı idare ettiler. XIII. yüzyılda Moğollar, Kafkasya’ya geldiler ve şehri talan ettiler. Duvin şehri günümüzde Ermenistan’da küçük bir köydür.

Abstract

Dvin located 35 km south of modern Yerevan, was one of the capitals of medieval Armenia. The city was built on a ancient cite from third millenium B.C. Founder of the city was Armenian King Khosrov III the Small. Dvin became the residence of Sassanid marzbans after 428. It was also centre of Armenian Church. After Armenia was seperated between Byzantine Empire and Sassanid Empire, Dvin became the provincial capital of Persian Armenia. It was one of the most populous and wealthiest cities in South Caucasus. Because of its prosperity and strategic location, the city became target of all big powers in the region. Therefore, after Muslims came to Caucasus, they conquered the city in 640. Thus Dvin came under the control of the Arab Caliphate. After that, Arabs formed an administrative body in the region called Arminiya. Center of this province was Dvin. Although Armenia was a battlefield between Arabs and Byzantines, Dvin continued to flourished in 9th century. Because an earthquake in 893, Dvin city was destroyed and many inhabitants of the city was died. After Abbasid Caliphate decline, some regional emirates came to prominence in South Caucasus in the 10th century. Some of them were Sajides, Musafirids, Rawadids, Shaddadids. They struggled each others to get under the control Dvin city at times. Destructive earthquakes and violent warfares in this period led to the decline of the city in the 10th century. Then Seljuks conquered Caucasus in the 11th century. They got under the control many places in the Caucasus including Dvin. Georgians and Khwarezm-shahs captured Dvin in the 12th century and ruled it for a while. Mongols came to Caucasus in the XIIIth century and destroyed the city. Dvin city is a small village in Armenia today.