ERVÂDÎ

Trablusşam vilâyetinin Ervâd kasabasında doğdu. Burada başladığı eğitimini Trablusşam, Dımaşk ve Kahire’de sürdürdü. el-ʿİḳdü’l-ferîd adlı eserinde ilim, tarikat ve din üstadları olarak Hâlid el-Bağdâdî, İbn Âbidîn (Muhammed Emîn), Ahmed el-Halvetî, Muhammed el-Fedâlî, İbrâhim el-Bâcûrî, Mustafa el-Mübellât el-Ahmedî, Abdurrahman el-Üşmûnî, Şeyh Abdurrahman el-Küzberî, Şeyh Hâmid el-Attâr, Şeyh Hüseyin ed-Dücânî, Ahmed et-Temîmî’nin isimlerini zikreder. Tahsilini tamamladıktan sonra Şam’da müderrislik yapmaya başladı. Bu dönemde Hâlid el-Bağdâdî’ye intisap etti, seyrüsülûkünü tamamlayıp hilâfet aldı. Ardından İstanbul’a halife olarak gönderildi. 1845 yılında Üsküdar’daki Alaca Minare Tekkesi’nde Şeyh Abdülfettâh el-Akrî tarafından ağırlandığına göre (Mustafa Fevzi, s. 27) bu tarihlerde İstanbul’a gelmiş olmalıdır. Alaca Minare Tekkesi’nde bir süre kaldı ve Trablusşam’a döndü, ertesi yıl tekrar İstanbul’a geldi (1846). İrşad görevinin yanı sıra Ayasofya Camii’nde iki yıl hadis okuttu, Ahmed Ziyâeddin Gümüşhânevî’ye icâzet verdikten sonra Trablusşam’a gitti. 1848’de Gümüşhânevî başta olmak üzere Osmanlı ilmiye sınıfı mensuplarına hilâfet vererek Hâlidiyye’nin Anadolu’da yayılmasında etkin rol oynadı. Hayatının son on yılını Trablusşam’da geçiren Ervâdî burada vefat etti ve Dîbâ Mescidi’nin hazîresine defnedildi.

Eserleri. Ahmed el-Ervâdî tasavvufun yanı sıra tefsir, hadis, fıkıh, kelâm ve Arap dili sahalarında çoğunluğu risâle hacminde birçok eser telif etmiş olup bunların sayısını kendisi 120 olarak verir. Başlıca eserleri şunlardır: 1. en-Nûrü’l-maẓhar fî ṭarîḳati’ş-Şeyḫi’l-Ekber (fî şerḥi’ṣ-Ṣalâti’l-vüsṭâ li’ş-Şeyḫi’l-Ekber). Muhyiddin İbnü’l-Arabî’ye ait eserin şerhidir (Kahire 1948; nşr. Cevde Muhammed Ebü’l-Yezîd el-Mehdî ve Muhammed Abdülkādir Nassâr, Kahire 2009). 2. el-ʿİḳdü’l-ferîd fî ʿuluvvi’l-esânîd. Bu eserde Ervâdî’nin kimlerden ders aldığı, hangi ilim ve tarikatın icâzetine sahip bulunduğu kısaca anlatılmıştır. Eserin son sayfasında Gümüşhânevî’ye verdiği icâzet metninin yer aldığı müellif nüshası Mahmud Esad Coşan Araştırma ve Eğitim Merkezi Kütüphanesi’nde (Gümüşhânevî Evrakı, nr. 199), yine son sayfada Abdülmecîd ez-Zeytûnî’ye verilen icâzetin metni olan diğer bir müellif nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 731) kayıtlıdır. M. Zâhid Kevserî, bu eseri el-Münteḳa’l-müfîd mine’l-ʿİḳdi’l-ferîd fî ʿuluvvi’l-esânîd adıyla ihtisar etmiştir. 3. Müferricetün li’l-kürûb bi’ṣ-ṣalât ʿale’n-Nebiyyi’l-maḥbûb. Alfabetik sırayla salâtüselâmları içerir. Manẓûme fî esmâʾi’llâhi’l-ḥüsnâ adlı eseriyle birlikte basılmıştır (İstanbul 1277). 4. el-Ḥükmü’l-mersûḫ fî ʿilmi’n-nâsiḫ ve’l-mensûḫ (Medine Mahmûdiye Ktp., nr. 3264/3; Leningrad İstişrak Enstitüsü, nr. 47/1). 5. Mirʾâtü’l-ʿirfân ve lübbüh (Şerḥu’r-Risâleti’l-eḥadiyye; Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 2612). Bu eseri Ahmet Avni Konuk Türkçe’ye çevirmiştir (İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin, nr. 83).

Ervâdî’nin diğer bazı eserleri de şunlardır: el-Ḳavlü’l-müfîd fî ḥalli baʿżı müşkilâtin mine’l-Ḳurʾâni’l-Mecîd (Zâhiriye Ktp. [Şam], nr. 4488; Medine İslâm Üniversitesi Ktp., nr. 4648/3); el-Kevâkibü’l-mużîʾe fî erbaʿîne ḥadîs̱en ḳudsiyye (Suudi Arabistan Merkez Ktp. [Riyad], nr. 1422); ed-Dürrü’l-mesbûk fi’ntihâʾi ġāyeti’s-sülûk (Princeton Üniversitesi Ktp., nr. 821); en-Nefeḥât fî ʿilmi’l-mecâz ve’l-istiʿârât (Muhammed b. Suûd İslâm Üniversitesi Ktp., nr. 2548, 2549); Kifâyetü’l-mürîd min mühimmâti’ṭ-ṭarîḳ (Millet Ktp., Ali Emîrî Efendi, nr. 233, 798, 799, 800, 801); Buġyetü’l-mürîdi’l-meʾḫûẕe min kelâmi ehli’t-tevḥîd (Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 3071, vr. 12-29); Celbi’l-ʿibâd ilâ ṭarîḳi’r-reşâd (Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 3071, vr. 1-12); Nebẕetün râʾiḳa ve ʿuḳūdün fâʾiḳa (Millet Ktp., Ali Emîrî Efendi, nr. 3084); Keşfü’s-suṭûr ʿan meʿânî ṣalâti’n-nûr (Kral Faysal İslâm Araştırması Merkezi Ktp. [Riyad], nr. 2178-1); Faṣlü’l-ḫiṭâb fî ʿilmi’l-âdâb (Kral Faysal İslâm Araştırması Merkezi Ktp. [Riyad], nr. 740); Eşʿâr (Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 3621); İḳāmetü’d-delîl ʿalâ sevâʾi’s-sebîl (Asya Müzesi [Saint Petersburg, Rusya], nr. 922); Risâle fî ḥaḳḳi’ṣ-ṣalât ve’r-râbıṭa ve şemâʾili cemîʿi silsile (Süleymaniye Ktp., Hacı Râşid Bey, nr. 100; Düğümlü Baba, nr. 292); Risâle fî silsileti’n-Naḳşibendiyye (Ezheriyye Ktp. [Kahire], nr. 33462); Risâle fî ʿilmi’l-manṭıḳ (Süleymaniye Ktp., Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 860); Keşfü’l-mużmar ʿan şerḥi beyteyn li’ş-Şeyḫi’l-Ekber (Lübnan İslâm Araştırmaları Enstitüsü Ktp. [Beyrut], nr. 208/3); el-Fetḥu’l-mübîn şerḥu beyteyn li-seyyidî Muḥyiddîn (Almanya Devlet Ktp. [Berlin], nr. 2989); Şerḥu taşṭîri ebyâti İbn ʿArabî (Zâhiriyye Ktp. [Şam], nr. 8998); el-Ḳaṣîdetü’r-râʾiyye (Gümüşhânevî’nin Câmiʿu’l-uṣûl [İstanbul 1276] adlı eserinin kenarında basılmıştır).

BİBLİYOGRAFYA :

Mustafa Fevzi b. Nu‘man, Hediyyetü’l-hâlidîn fî menâkıbi kutbi’l-ârifîn Mevlânâ Ahmed Ziyâüddîn b. Mustafa el-Gümüşhânevî, İstanbul 1313, s. 27, 29-32; Îżâḥu’l-meknûn, II, 529, 582; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, I, 125, 163, 373, 489; II, 871; İrfan Gündüz, Gümüşhânevî Ahmed Ziyâüddîn (KS): Hayatı-Eserleri-Tarîkat Anlayışı ve Hâlidiyye Tarîkatı, İstanbul 1984, s. 35-36, 41; Ömer Abdüsselâm Tedmürî, Mevsûʿatü ʿulemâʾi’l-müslimîn fî târîḫi Lübnân el-İslâmî: Ricâlü’l-ḥadîs̱ ve’l-ʿulûmi’l-insâniyye, Beyrut 1414/1993, I, 295-297; Hülya Yılmaz, Dünden Bugüne Gümüşhânevî Mektebi, İstanbul 1997, s. 148; Abdurrahman Memiş, Hâlid-i Bağdâdî: Hayatı, Eserleri, Tesirleri ve Anadolu’da Hâlidîlik, İstanbul 2000, s. 171; M. Zâhid el-Kevserî, İrġāmü’l-merîd fî şerḥi’n-naẓmi’l-ʿatîd li-tevessüli’l-mürîd, Kahire 2000, s. 68.