ESED b. MÛSÂ

132’de (750) Mısır’da doğdu. Basra’da doğduğunu söyleyenler de vardır. Dedesi İbrâhim Emevî halifelerinden Velîd b. Abdülmelik’in oğlu olup babasının ölümünden sonra iki ay halifelik yapmış, ardından II. Mervân tarafından hal‘edilmiştir. Hadis tahsiline başladıktan sonra çeşitli ilim merkezlerini dolaşan Esed, tâbiîlerin son nesline mensup olan en yaşlı hocası Yûnus b. Ebû İshak başta olmak üzere İbn Ebû Zi’b, Şu‘be b. Haccâc, Abdurrahman b. Abdullah el-Mes‘ûdî, Hammâd b. Seleme, Abdullah b. Lehîa, Cerîr b. Abdülhamîd gibi âlimlerden hadis öğrenmiş, kendisinden de her biri fakih olan Abdülmelik b. Habîb, Ahmed b. Sâlih et-Taberî, Rebî‘ b. Süleyman el-Cîzî, Mikdâm b. Dâvûd er-Ruaynî ile oğlu Saîd b. Esed gibi âlimler rivayette bulunmuştur.

Sünnete dair kaleme aldığı bir kitap sebebiyle kendisine “Esedüssünne” denildiği rivayet edilmektedir. Takıyyüddin İbn Dakīkul‘îd’in, ilk müsnedi Esed b. Mûsâ’nın meydana getirdiğini söylemesine bakarak Esedüssünne lakabını bu eser sebebiyle aldığı düşünülebilir. Esed’in sika bir râvi olduğunu belirten ve rivayetlerine es-Sünen’inde yer veren Nesâî’nin, “Keşke eser vermeseydi, bu daha hayırlı olurdu” demesinden onun kitaplarını beğenmediği anlaşılmaktadır. İbnü’l-Harrât Abdülhak b. Abdurrahman’ın, Esed’in rivayetlerinin delil olarak kullanılamayacağını söylediği kaydedilmekle beraber (İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, I, 260) Ebû Dâvûd es-Sünen’ine onun bazı rivayetlerini almış, Buhârî de istişhâd maksadıyla bazı rivayetlerine el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’inde yer vermiştir (Mizzî, II, 514). İbn Hazm ise Esed’in rivayetlerinin güvenilemeyecek derecede zayıf olduğunu (münker) söylemiştir.

Esed b. Mûsâ 212 yılı Muharrem ayında (Nisan 827) Mısır’da vefat etmiştir.

Eserleri: Esed b. Musa’nın günümüze ulaşan tek eseri Kitâbü’z-Zühd ve’l-ʿibâde ve’l-veraʿ adını taşımaktadır. Abdullah b. Mübârek’in Kitâbü’z-Zühd’ünden sonra bu sahada kaleme alınmış ikinci kitap olup bu iki eserin muhtevası arasında pek az benzerlik bulunmaktadır. İbn Mübârek’in kitabı kadar hacimli olmayan eser ilk defa Leszynsky tarafından Berlin’deki nüshası esas alınarak yayımlanmış (Kirchhain 1909), daha sonra bu baskıyı yeterli bulmayan Raif Georges Khoury, Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’deki nüshasını da (Mecmua, nr. 100/1, vr. 1^a-19^b) göz önünde bulundurarak eseri yeniden neşretmiştir (Wiesbaden 1976). Onun günümüze gelip gelmediği bilinmeyen Müsned adlı eserinin önemi, bu türün ilk kitabı veya sahasındaki ilk tasniflerden biri olmasından kaynaklanmaktadır (İbn Hayr, s. 141-142). Bunlardan başka Esed b. Mûsâ’nın Feżâʾilü’ṣ-ṣaḥâbe, Feżâʾilü Ebî Bekir ve ʿÖmer diye de bilinen Feżâʾilü’ş-şeyḫayn adlı eseriyle (İbn Hacer, Nüzhetü’l-elbâb, I, 71), Kayrevan Kadısı Esed b. Furât’a gönderdiği Risâletü Esed b. Mûsâ ilâ Esed b. Furât fî lüzûmi’s-sünne ve’t-taḥẕîr mine’l-bidaʿ adlı risâlesinden (İbn Hayr, s. 299) söz edilmektedir. Esed’in tarihçi anlamında “ahbârî” olarak da anıldığı ve kendisini Mısır tarihçileri arasında zikreden Fuat Sezgin’in dediği gibi Ebü’l-Kāsım İbn Abdülhakem’in Fütûḥu Mıṣr ve aḫbâruhâ adlı eserinde ondan pek çok nakil yaptığı (bk. s. 322) dikkate alınırsa onun Mısır tarihine dair bir eseri olduğu ileri sürülebilir.

Esed b. Mûsâ’nın oğlu Saîd’in, babasından ve o devirdeki âlimlerden faydalanarak yazdığı Feżâʾilü’ṭ-ṭâbiʿîn adlı iki ciltlik bir eseri bulunmaktadır (İbn Hayr, s. 270).

BİBLİYOGRAFYA

Buhârî, et-Târîḫu’l-kebîr, II, 49.

İbn Abdülhakem, Fütûḥu Mıṣr (Torrey), s. 322.

İclî, es̱-S̱iḳāt, s. 62.

İbn Ebû Hâtim, el-Cerḥ ve’t-taʿdîl, II, 338.

İbn Hayr, Fehrese, s. 141-142, 270, 299.

Mizzî, Tehẕîbü’l-Kemâl, II, 512-514.

Zehebî, Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, I, 402-403.

a.mlf., Aʿlâmü’n-nübelâʾ, X, 162-164.

a.mlf., Mîzânü’l-iʿtidâl, I, 207.

İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, I, 260.

a.mlf., Nüzhetü’l-elbâb fi’l-elḳāb (nşr. Abdülazîz b. Muhammed b. Sâlih es-Sedîdî), Riyad 1409/1989, I, 71.

Süyûtî, Ṭabaḳātü’l-ḥuffâẓ (Ömer), s. 167.

a.mlf., Ḥüsnü’l-muḥâḍara, I, 346.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1423.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, II, 27.

Brockelmann, GAL Suppl., I, 257.

Sezgin, GAS, I, 354-355.

a.mlf., Buhârî’nin Kaynakları, İstanbul 1956, s. 44, 46.

Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), I, 298.

Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 70, 87, 88, 92.

Raif Georges Khoury, “Asad b. Mūsā, Kitāb az-Zuhd”, WI, XVIII/3-4 (1978), s. 231.

a.mlf., “Asad b. Mūsā b. Ibrāhīm”, EI² Suppl. (İng.), s. 87-88.

G. H. A. Juynboll, “Asad b. Mūsā, Kitāb az-Zuhd” (ed. Raif Georges Khoury), Bibliotheca Orientalis, XXXVI/3-4 (1979), s. 242-244.