Esra Çalışkan. Hârizmşahlar ve Gurlular arasındaki ilişkiler. Yüksek lisans tezi (2017)

Esra Çalışkan. Hârizmşahlar ve Gurlular arasındaki ilişkiler. Yüksek lisans tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017, XIV+170 s.

Özet

Hârizmşahlar ile Gurlular hakkında bilgi veren kaynaklar, bu iki devletin henüz Hârizmşahlar’ın devlet olmadan önceki döneminde dahi karşılaşmış olduğu ihtimaline değinmektedir. Hârizmşahlar devletinin temelini atan ilk kişi Anuştegin’dir. Büyük Selçuklular’ın Hârezm valiliğini aldıktan sonra Hârizmşah Atsız döneminde Hârizmşahlar bir devlet statüsü kazanır ve zamanla büyük büyük bir imparatorluk haline gelirler. Hârizmşahlar’ın devlet kurduğu coğrafyada en güçlü devletlerden biri Gurlularlar’dı. Sultan Gıyâseddin ve Şehâbeddin döneminde devletin sınırları oldukça genişlemiş ve bu coğrafyada iki ülke arasındaki ilişkiler bölgenin kaderini belirleyecek kadar önemli hale gelmiştir. İki devleti karşı karşıya getiren en önemli olay Hârizmşah İl Arslan’ın oğlu Tekiş’in hükümdar olduktan sonra kardeşinin saltanatta hak iddia edip bu amaçla Gurlular Devletine sığınması olmuştur. Sultanşah’ın Gurlular Devletine sığınmasıyla Gurlu Sultan Gıyâseddin, Sultanşah’ı elinde tutmuş böylelikle Horasan mücadelesinde Hârizmşah’ların kontrol edilmesini hatta bertaraf edilmesini sağlamıştır. Sultan Tekiş’in vefat etmesiyle iki ülke arasındaki çekişmelerde Gurlular bir adım daha önde olmayı başarmışlardır.

Gurlular, Sultan Gıyâseddin döneminde Horasan ve Gur civarından Hindistan’a bir çok yeri ele geçirmiş ve İmparatorluk haline gelmişlerdi. Sultan Alâeddin Tekiş’den sonra yerine oğlu Alâeddin Muhammed’in geçmesiyle de Hârizmşahlar’ın elinde bulunan bir çok yer Sultan Gıyâseddin tarafından ele geçirilmiştir. İki taraf arasındaki güç dengesi ancak Gıyâseddin ve Şehâbeddin’in vefat etmesiyle değişir. Bu dönemde Hârizmşah Alâeddin Muhammed tüm Gur topraklarını ele geçirip Gurlular Devleti’ne son verir. Bölgede tek güç olarak bir süre varlığını sürdürür. Ancak doğuda beliren Moğollar, Cengiz Han önderliğinde Hârizmşahlar ve Gurlular’ın devlet kurup yaşadıkları tüm coğrafyayı istila edecektir. Moğollar Hârizmşahlar Devletini yıkar ve bu coğrafyadaki halkın oldukça büyük bir kısmını öldürerek bir daha Hârizmşahlar ve Gurlular adıyla devlet kurabilme imkanlarını ortadan kaldırır. Böylece Ortaçağ İslam Tarihinde önemli bir yere sahip Hârizmşahlar Devleti bir daha ortaya çıkmamak üzere yıkılmış olur.

Abstract

The sources giving information about Khwârizmshâhs and Gurids refer to the possibility that these two states have yet encountered the Khwârizmshâhs even in the previous period without the state. The first person who laid the foundations of the Khwârizmshâhs state was Anuştegin, one of the most powerful states in the geography that the Khwârizmshâhs established by the state was the Gurids. During the period of Sultan Gıyâseddin and Şehâbeddin, the borders of the state expanded considerably and the relations between the two countries in this geography became important enough to determine the fate of the region. The most important event that brought the two states against each other was the monarch of Tekish, the son of Khwârazm-Shah province İl-Arslan, who became a refuge in the Gurids State after claiming his brother in the sultanate. Gurid Sultan Gıyâseddin, with the refuge of the Sultan-Shah in the Gurids State, kept the Sultan-Shah in his possession, thus ensuring that the Khwârizmshâhs were controlled and even disposed of in the Horasan struggle. In the conflict between the two countries with the death of Sultan Tekiş, the Gurids have managed to stay one step ahead.

During the reign of Sultan Gıyâseddin, Gurids took many places from Khurâsân and Gurid to India and became Empire. Many places in the hands of Khwârizmshâhs by the passing of his son Alâdeddin Muhammed after Sultan Alâeddin Tekish were seized by Sultan Gıyâseddin. The power balance between the two sides changes only if Gıyâseddin and Şehâbeddin do not die. In this period, Khwârazm-Shah Alâeddin Muhammad seized all the Gur lands and put an end to the Gurids State. As a sole force in the region, it continues its existence for a while. However, the Mongols, who appeared in the east, will invade the entire geography where the Hârezmshahs and the Gurians founded the state under the leadership of Genghis Khan. The Mongols destroy the Hârezmshahs State and kill a large part of the people in this geography and abolish the possibility of establishing a state in the name of Hârezmshahs and Gurids. Thus, the Hârezmshahs State, which has an important place in the history of medieval Islam, is destroyed in order not to appear again.