EVRÂDÜ’l-AHBÂB

Müellif ünlü sûfî Seyfeddin el-Bâharzî’nin torunlarındandır. İyi bir öğrenim gören ve ailesi aracılığıyla tasavvufa intisap eden Ebü’l-Mefâhir Yahyâ Horasan’dan yola çıkıp Azerbaycan, Irak, Suriye ve Mısır’a gitti. Bu bölgelerdeki tanınmış âlim ve sûfîlerle görüştü. 712’de (1312-13) dedelerinin tasavvufî faaliyetlerde bulunduğu Buhara yakınlarındaki Fethâbâd’a döndü ve burada vefat etti.

Bâharzî, Zilhicce 724’te (Aralık 1324) tamamladığı, tam adı Evrâdü’l-aḥbâb ve fuṣûṣü’l-âdâb olan eserini kaleme alırken Ebû Tâlib el-Mekkî’nin Ḳūtü’l-ḳulûb, Ziyâeddin Ebü’n-Necîb es-Sühreverdî’nin Âdâbü’l-mürîdîn, Şehâbeddin es-Sühreverdî’nin ʿAvârifü’l-maʿârif, Necmeddîn-i Kübrâ’nın Risâletü’l-ḫalvet ve Risâleteyn fî âdâbi’ṣ-ṣûfiyye, Seyfeddin el-Bâharzî’nin Risâletü vaṣiyyeti’ṣ-ṣafer, Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin Ḥilyetü’l-abdâl, Künhü mâ lâ büdde li’l-mürîd adlı eserleriyle el-Emrü’l-merbûṭ adlı risâlesi ve Ebû Abdullah el-Mercânî’nin Menâzilü’l-mürîdîn’inden faydalandığını söyler. Müellif eserini Evrâdü’l-aḥbâb ve Fuṣûṣü’l-âdâb adlarıyla iki ayrı kitap olarak tasarlamıştır. Mukaddimede kitabın iki bölümden ibaret olduğunu belirttikten sonra birinci bölümde (evrâdü’l-aḥbâb) virdler ve vakitleri, ibadetler, müridin görevleri, şeyhlerin şecereleri, tasavvufî makamlar, aklın yetersizliği gibi konular; ikinci bölümde (fuṣûṣü’l-âdâb) sûfîlerin inanç ve ahlâkları, geçim yolları, giyecekleri, semâları, müridlik ve müridlerin davranışı, hizmet şekilleri, hamam âdâbı, seyahat ve dönüş vakitleri, halvet âdâbı, çile, riyâzet ve mücâhede şekilleri hakkında bilgi vermiştir.

Ele aldığı konuları sade bir üslûpla anlatan müellif vakfiyesinde eseri istinsah edecek olanlara kâğıt, kalem ve mürekkep sağlanmasını şart koşmasına rağmen kitabın sadece iki yazma nüshasının bulunmasının sebebini anlamak güçtür. Bu tür tasavvufî eserlerin başında yer alması gereken Evrâdü’l-aḥbâb’ın en eski nüshası (istinsah tarihi 797 [1395]) Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Nâfiz Paşa, nr. 355), diğer bir nüshası da Taşkent Orta Asya Devlet Üniversitesi Kütüphanesi’nde (nr. 175021) bulunmaktadır. Eserin sadece ikinci bölümü Îrec Efşâr tarafından geniş bir önsözle birlikte Tahran’da iki defa yayımlanmıştır (1345 hş., 1358 hş.).

BİBLİYOGRAFYA

Yahyâ b. Ahmed el-Bâharzî, Evrâdü’l-aḥbâb ve fuṣûṣü’l-âdâb (nşr. Îrec Efşâr), Tahran 1358 hş.; a.e., nâşirin önsözü, s. 1-44.

İbn Battûta, Seyahatnâme, I, 416.

Safâ, Edebiyyât, III, 1262-1263.

a.mlf., Gencîne-i Süḫan, IV, 175-184.

Muhammad Isa Waley, “A Kubrawī Manual of Sufism: The Fuṣūṣ al-ādāb of Yaḥyā Bākharzī”, The Legacy of Mediæval Persian Sufism (ed. L. Lewisohn), London-New York 1992, s. 289-310.

Îrec Efşâr, “Seyfeddîn-i Bâharzî”, Mecelle-i Dânişkede-i Edebiyyât, IV, Tahran 1341 hş., s. 48-53.