Fetihten sonra İstanbul’da kurulan ilk kütüphanelerden biridir. Eyüp Sultan Külliyesi’ne ait vakfiyede buradaki kitapların korunması için bir görevlinin tayin edilmesi istendiğine göre (Eyüp Külliyesi Vakfiyesi, s. 83, 84) bu kütüphane de Süleymaniye Camii Kütüphanesi gibi içinde yer aldığı külliyenin tamamlanmasından bir süre sonra faaliyete geçebilmiştir. Ancak eldeki bazı kayıtlardan bu sürenin pek uzun olmadığı anlaşılmaktadır. Devrin vezîriâzamı Karamânî Mehmed Paşa’nın 884’te (1480) bu kütüphaneye kitap vakfetmesi de bu görüşü doğrulamaktadır. Külliyenin kurulmasından otuz yıl sonra hazırlanan 894-895 (1489-1490) yıllarına ait Eyüp vakfı muhasebe bilançosunda Fakih adlı bir şahsın camide hâfız-ı kütüb olup günlük 1 akçe ücret aldığı bildirilmektedir (Barkan, XXIII/1-2, s. 375).
Eyüp Sultan Külliyesi vakfiyesinde kütüphanenin işleyişiyle ilgili şartlar bulunmadığı gibi kütüphaneye konulan kitapların adları ve sayısı da verilmediğinden koleksiyonun hacmi ve niteliği bilinmemektedir. Vakfiyede yer almamakla birlikte bir muhasebe kaydında caminin kadrosunda bir mücellidin de yer aldığı görülmektedir (BA, MAD, nr. 4792, s. 31).
Eyüp Sultan Camii Kütüphanesi’nin tarihî gelişimi hakkında herhangi bir bilgi yoktur. Bir arşiv kaydından, 1071’de (1661) kütüphanenin faaliyetini cami içinde sürdürmeye devam ettiği anlaşılmaktadır (a.g.e., a.y.).
Yapılan bağışlarla sayısı artarak 199’a ulaşan (188 yazma, 11 basma) Eyüp Sultan Camii Kütüphanesi koleksiyonu 1924 tarihli Tevhîd-i Tedrîsat Kanunu ile kütüphanelerin Maarif Vekâleti’ne devrinden sonra Eyüp’teki Hüsrev Paşa Kütüphanesi’ne konulmuştur. 1957 yılında ise Hüsrev Paşa Kütüphanesi’ndeki kitaplarla birlikte Süleymaniye Kütüphanesi’ne nakledilmiş olup halen burada korunmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA
Eyüp Külliyesi Vakfiyesi, İstanbul Şer‘iyye Sicilleri, Evkāf-ı Hümâyun Müfettişliği, nr. 46, s. 83, 84.
BA, MAD, nr. 4792, s. 31.
Halit Dener, Süleymaniye Umumî Kütüphanesi, İstanbul 1957, s. 72.
Erünsal, Türk Kütüphaneleri Tarihi II, s. 17-18, 162, 185, 249.
Süheyl Ünver, “Sadrazam Karamanlı Mehmed Paşa’nın Eyüb Sultan Medresesi Kütüphanesi’ne Vakfettiği İki Kitaba Dair”, Konya, sy. 74-77, Konya 1945, s. 3.
Ömer Lutfi Barkan, “Ayasofya Camii ve Eyüb Türbesinin 1489-1491 Yıllarına Ait Muhasebe Bilançoları”, İFM, XXIII/1-2 (1963), s. 375.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1995 yılında İstanbul’da basılan 12. cildinde, 9 numaralı sayfada yer almıştır.