Fatih Aydoğan. Sahaflar Şeyhi-Zade Esad Mehmed Efendi Divanı (2. cilt). Yüksek lisans tezi (2003)

Fatih Aydoğan. Sahaflar Şeyhi-Zade Esad Mehmed Efendi Divanı (2. cilt). Yüksek lisans tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003, XI+651 s.

Özet

Es’ ad Efendi (1204/1789-1264/1848) XIX asır vak’a-nüvis şair ve alimlerindendir.

Es’ad Efendi’nin babası Medine’ye kadı olarak gittiği sırada ölmüştür. (Aralık 1804) Şâni-zâde Ataullah’ın yerine 15 Safer 1241 / Ekim 1825 tarihinde vak’a-nüvis olmuş ve ölünceye kadar bu görevde kalmıştır. 1828 yılında Üsküdar kadısı olmuştur. 1247/1831 yılında resmi bir gazete olan Takvim-i Vekâyi’nin başına getirilmiştir. Eylül 1834’de İstanbul kadısı olduktan sonra Muhammed Şah’ın tahta geçmesini tebrik için İran’a elçi olarak gönderilmiştir (1835- 1836). Es’ad Efendi elçilik görevinden döndükten sonra uzun süre hastalanmıştır. Tanzimat’tan sonra kurulan Meclis-i Ahkam-ı Adliye’ye 6 Ağustos 1841 tarihinde üye seçilmiştir. 30 Mayıs 1843 tarihinde nakibü’l-eşraf, 13 Ekim 1844 tarihinde ise Rumeli kadıaskeri olmuştur. Sıbyan Mekteplerinin geliştirilmesi için kurulan komisyonda görevlendirilmiştir. 1846 yılında Meclis-i Macarif-i Umumiye’ye üye seçilmiştir. Ölümünden kısa bir süre önce Meclis-i Macarif-i Umumiye Reisi olmuştur. Es’ad Efendi 3 Safar 1264/10 Ocak 1848 tarihinde ölmüştür. Mezarı İstanbul- Yerebatan’daki kütüphanesinin bahçesindedir.

Es’ad Efendi’nin kütüphanesinde yaklaşık 4000 adet kitap vardır. Kütüphane 1262/1846 yılında tamamlanmıştır. Es’ad Efendi kütüphanesi günümüzde Süleymaniye Kütüphanesi içindedir.

Es’ad Efendi ‘nin edebiyatla ilgili olarak Divan, Bahçe-i Safa-endüz, Şahidü’l-Müverrihin, Pend-name, Münşeat adlı eserleri vardır. Üss-i Zafer, Tarih- i Esad, Ziba-yı Tevarih, Teşrifat-ı Kadime, Sefer-name-i Hayr, Ayatü’l-hayr adlı eserleri ise tarihle ilgilidir.

Çalışmamızın birinci bölümünde Escad Efendi ‘nin hayatı hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde Escad Efendi Divanı değerlendirilmiş ve üçüncü bölümde ise divanın tenkitli metni yapılmıştır. Divanda 20 kaside, 9 mesnevi, 93 gazel, 282 tarih, 1 muhammes, 6 tahmis, 407 kıta şarkı, 60 beyit, 24 mısra bulunmaktadır.

Summary

Es’ad Efendi (1204/1789-1264/1848), ottoman offıcai historiographer (vak’a nuwis) and scholar.

He was left in straitened circumstances by his father’s accidental death (December 1 804) while on his way to take up the duties of kadi of Medina. After holding various clerical posts, in Safar 1241 / Octember 1825 he succeeded Shani-zade Ataullah Efendi as vak’a-niiwis, a post he held until his death. His work Üss-i zafer attracted the favour of Mahmud II. He was kâdi of the army in 1828, then kâdi of Üsküdar and was appointed editor of the offical gazette Takvim al-waka’i when it first appeared in 1247/1831. In September 1834 he was appointed kâdi of Istanbul, and in 1835-6 went as special envoy to Persia, to congratulate Muhammad Shah on his accession. A long illness interrupted his career, but after the Tanzimat he was for two years a member of the Medjlis-i ahkâm-i adliyye (Council for Judicial Ordinances), on 6 August 1841. He was appointed Nakıb al ashraf and from 30 May 1843 to 13 Octeber 1844 he was kâdi’ asker of Rumeli. In 1845 he was a member of the commission set up to reform primary for education and in 1846 became a member of the Council fer Education (Medjlis-i ma’anf-i umumiyye); appointed its president on ist January 1848, he died almost immdiately afterwards (3 Safar 1264/10 January 1848) and was buried in the garden of the library he had founded in the Yerebatan guarter of Istanbul.

His collection of books, he over 4000 in number (3719 of them manuscripts), he deposited in a library which he endowed in 1262/1846 now housed in the Süleymaniye Public Library, they remain one of the most important collectious in Turkey.

In this, the life poetry and poems of Es’ad Efendi who is one of the outstanding poets of nineteenth century was examined carefully. He wrote many books like: his literature books are Divan, Bahçe-i Safa-endüz, Şahidü’l-Müverrihin, Pend-name, Münşeat and his historical books are Üss-i Zafer, Tarih-i Esad, Ziba-yı Tevarih, Teşrifat-ı Kadime, Sefer-name-i Hayr, Ayatü’l-hayr.

In first part is some information about Esc ad Efendi’s life. In second part is manuscripts of Es’ad Efendi’s Divan used for preparing edition critigue were examined. In third part is, the edition critigue of Es’ad Efendi’s Divan was prepared. His divan contains 20 kaside, 9 mesnevi, 93 gazel, 282 tarih, 1 muhammes, 6 tahmis, 407 kıtca,l şarkı, 60 beyit, 24 mısra.