FAYSAL II

Hâşimî ailesindendir. Bağdat’ta doğdu. Büyük dedesi, Arap bağımsızlık hareketinin önde gelen isimlerinden Mekke Emîri Şerîf Hüseyin’dir. Babası Gāzî’nin bir kazada ölümü üzerine küçük yaşta tahta çıktı (1939). 1939-1953 yılları arasında henüz reşîd olmadığından krallık yetkileri, kısa kesintiler dışında aynı aileden Abdülilâh tarafından kullanıldı. Tahta geçtiği yıl başlayan II. Dünya Savaşı’nda Irak İngiltere’nin yanında yer aldığı halde hükümet içinde Almanya tarafını tutanlar olduğu için görüş ayrılığı belirdi. Ordu, Kral Faysal’ın vasîsi olan Abdülilâh’ı yurt dışına göndererek onun yetkilerini devraldı ve nâibler meclisini toplayarak Şerîf Şeref’i krala vasî tayin etti. Bir müddet sonra İngiltere ile yeni bir antlaşma yapılarak eski vasî Abdülilâh tekrar görevine döndü. 1941 yılında Reşîd Ali tarafından başlatılan ihtilâlden sonra Kral Faysal tahsilini tamamlamak üzere İngiltere’ye gönderildi. 1943’te anayasada yapılan bir değişiklikle krala gerektiğinde başbakanı değiştirme yetkisi verildi. 1948’de İngiltere ile Portsmouth Antlaşması imzalandı. 1937’de imzalanan Sâdâbâd Paktı’ndan ayrı olarak Sovyetler’e karşı bölgeyi korumak ve Batı dünyasını desteklemek amacıyla Türkiye’nin de aktif rol aldığı bir savunma hattı oluşturmaya çalışıldı. Faysal bu maksatla Türkiye’yi ziyaret etti ve bunun sonucunda Bağdat’ta 24 Şubat 1955’te iki ülke arasında Bağdat Paktı’nın özünü oluşturan bir antlaşma imzalandı. Bu antlaşmaya sonradan İran, Pakistan ve İngiltere’nin de katılmasıyla ittifakın tabanı genişledi. 1958 Şubatında Ürdün Kralı Hüseyin b. Talâl ile müştereken Arap Federasyonu’nu kuran Kral Faysal aynı yılın mayıs ayında bu federasyonun başkanı oldu. Ancak temmuz ayında vuku bulan bir ihtilâl sonucunda öldürüldü. İhtilâli gerçekleştiren Abdülkerîm Kāsım tarafından Batılılar’ın isteklerine fazla boyun eğdiği ileri sürülerek suçlanan Irak’ın üçüncü ve son kralı Faysal ile birlikte, Osmanlı Devleti’ne karşı bağımsızlık hareketine girişen Şerîf Hüseyin’in bağlı olduğu Hâşimî sülâlesi Hicaz ve Suriye’nin ardından Irak’ın idaresinden de çekilmiş oluyordu. II. Faysal’ın komşuları ile kurduğu Bağdat Paktı diğer Arap ülkelerini de harekete geçirmiş, Mısır ve Suriye’nin bir araya gelerek 1958’de Birleşik Arap Cumhuriyeti’ni kurmalarında rol oynamıştır.

BİBLİYOGRAFYA

S. H. Longrigg, Iraq; 1900 to 1950, London 1953, s. 276, 280, 307, 344-345.

a.mlf., “Faysal II”, EI² (İng.), II, 872.

G. L. Harris, Iraq, New Haven 1958, s. 92-101.

Salih Tuğ, İslam Ülkelerinde Anayasa Hareketleri, İstanbul 1969, s. 302.

Enver el-Hatîb, el-Mecmûʿatü’d-düstûriyye, Beyrut 1971, s. 326 vd., 364-383.

Ahmed Serhal, en-Nüẓûmü’s-siyâsiyye ve’d-düstûriyye fî Lübnân ve’d-düveli’l-ʿArabiyye, Beyrut 1980, s. 312-315.

İsmail Yâgī, Ḥareketü Reşîd ʿAlî el-Geylânî, Beyrut, ts., tür.yer.

“Faysal II.”, TA, XVI, 183.