Mehmed Emin Efendi, özellikle şeyhülislâmlık döneminde vermiş olduğu fetvaları Fetâvâ-yı Anḳaravî (el-Fetâva’l-Anḳaraviyye, Mecmûʿa-i Fetâvâ) adı altında bir araya getirmiştir. “Kitâbü’t-Tahâre” ile başlayıp “Kitâbü’l-Ferâiz”le son bulan eser klasik fıkıh kitaplarının sistematiğine göre elli “kitab”a, bunlar da fasıllar halinde alt bölümlere ayrılmıştır.
Eserdeki fetvalar, alışılagelen fetva mecmualarından farklı olarak soru-cevap şeklinde kaleme alınmamış, soru zikredilmeden çok sık karşılaşılan fıkhî meselelerin cevapları kısaca yazılmıştır. Arapça fetvalardan oluşan eserde her meselenin hükmü Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ, Fetḥu’l-ḳadîr, el-Baḥrü’r-râʾiḳ, Ḳunyetü’l-münye, el-Muḥîtü’l-burhânî, Fetâvâ Ḳāḍîḫân, el-Fetâva’t-Tatarḫâniyye, el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir, Ḫulâṣatü’l-fetâvâ, Ḫizânetü’l-fetâvâ, Câmiʿu’l-fuṣûleyn ve el-Fetâva’l-Bezzâziyye başta olmak üzere Hanefî mezhebinin muteber fıkıh ve fetva kitaplarından aynen veya özetlenerek derlenmiş, sonunda da alınan kaynak belirtilmiştir.
Eserde özellikle evlenme, boşanma, vakıf, satım, yargılama, şahitlik, vekâlet, dava, kiralama ile ilgili bölümlerin geniş tutulduğu görülmektedir. Ancak bölümlerin her zaman isabetli şekilde tesbit edildiğini ve fetvaların bu bölümlere uygun biçimde yerleştirildiğini söylemek güçtür. Meselâ had suçlarına müstakil bir bölüm ayrılmışken ayrı bölüm halinde ele alınması gereken ta‘zîr suçları bu bölüme dahil edilmiş, burada incelenmesi gereken hırsızlık suçu ayrı bir kitap halinde ele alınmış ve bazı had suçları da (meselâ yol kesme) bu bölüme yerleştirilmiştir.
Osmanlı döneminde kadı ve müftüler tarafından yaygın biçimde kullanılan ve başta Süleymaniye olmak üzere çeşitli kütüphanelerde çok sayıda yazma nüshası bulunan eser (Yakıt, s. 31) Bulak’ta ve İstanbul’da aynı tarihte (1281) iki cilt halinde yayımlanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA
Mehmed Emin Efendi, Fetâvâ-yı Anḳaravî, İstanbul 1281, I-II.
Şeyhî, Vekāyiu’l-fuzalâ, s. 545.
Sicill-i Osmânî, IV, 188.
Serkîs, Muʿcem, I, 494-495.
Abdülkadir Altunsu, Osmanlı Şeyhülislâmları, Ankara 1972, s. 96.
Brockelmann, GAL, II, 576; Suppl., II, 647.
Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 136.
İsmail Yakıt, “Şeyhülislâm Ankaravî Mehmed Efendi”, TDA, sy. 51 (1987), s. 31.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1995 yılında İstanbul’da basılan 12. cildinde, 438-439 numaralı sayfalarda yer almıştır.