“Kurtulmak” ve “helâk olmak” mânasında karşıt anlamlı kelimelerden olan fevz masdarı daha çok “korku, tehlike, şer ve azap gibi şeylerden kurtulup hayra, saadet ve esenliğe ulaşma” anlamında isim olarak kullanılır. İnsanın dünyadaki davranışlarına göre bir açıdan helâk olması, bir başka açıdan da dünya yüklerinden kurtulup ebedî nimetlere kavuşması sonucunu doğurduğu için ölüm hadisesi, ayrıca hem kurtulma ümidi hem de kaybolma korkusunu vermesi sebebiyle çöl ve sahrâ için de aynı kavramın kullanıldığı kaydedilir (Râgıb el-İsfahânî, el-Müfredât, “fvz” md.; Lisânü’l-ʿArab, “fvz” md.; Kāmus Tercümesi, II, 836).
Kur’ân-ı Kerîm’de isim, fiil ve masdar olmak üzere yirmi dokuz defa tekrarlanan fevz kavramı on dokuz yerde fevz, üç yerde aynı anlamdaki mefâz, mefâze şeklinde geçmektedir. Ayrıca fevz kelimesi “büyük” mânasındaki azîm, kebîr ve “apaçık” anlamındaki mübîn sıfatlarıyla nitelendirilmiştir. Bu kökten türemiş olan fâizûn (muratlarına erenler) Kur’an’da sadece müminleri nitelemek amacıyla kullanılmıştır (bk. M. F. Abdülbâkī, el-Muʿcem, “fvz” md.). Bir âyette görülen “ganimet elde etme” (bk. en-Nisâ 4/73) anlamı dışında fevzin Kur’an’daki bütün kullanımlarının “ebedî ve uhrevî kurtuluş” mânasına geldiğini söylemek mümkündür.
Fevz Kur’an’da genellikle Allah’a ve resulüne itaat şartına bağlanmış, asıl kurtuluş ve başarının da cennete girmek ve Hak rızâsına ulaşmaktan ibaret olduğu belirtilmiştir (bk. a.y.). Kurtuluşa erenlerin özellikleri ise samimi bir imanla birlikte din uğrunda hicrete katlanmak, malıyla ve canıyla cihad etmek, dinine bağlılığı sebebiyle küçümsenmesine sabır göstermek, Allah’a ve resulüne itaat ederek ilâhî azamet karşısında ürperip saygılı olmak şeklinde belirtilmiştir (bk. et-Tevbe 9/20; el-Mü’minûn 23/111; en-Nûr 24/52).
Fevz kavramı çeşitli hadislerde de yer almış olup bu rivayetlerde şehitlik, cehennem azabından kurtulma, cömertlik ve adalet fevz olarak kabul edilmiştir (bk. Wensinck, el-Muʿcem, “fevz” md.).
İmanı “kalp ile tasdik, dil ile ikrar” şeklinde tanımlayan ve ameli onun bir cüzü olarak görmeyen Ehl-i sünnet âlimlerine göre dinen iman edilmesi gereken hususların tamamına inanıp bunun ölüm anına kadar sürdürülmesi fevz için yeterlidir (ayrıca bk. AMEL; FELÂH; KEBÎRE).
BİBLİYOGRAFYA
Râgıb el-İsfahânî, el-Müfredât, “fvz” md.
Lisânü’l-ʿArab, “fvz” md.
Kāmus Tercümesi, II, 836.
Wensinck, el-Muʿcem, “fevz” md.
M. F. Abdülbâkī, el-Muʿcem, “fvz” md.
Dârimî, “Feżâʾilü’l-Ḳurʾân”, 29.
Taberî, Câmiʿu’l-beyân (Şâkir), VII, 452.
Mâtürîdî, Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân, Hacı Selim Ağa Ktp., nr. 40, vr. 104a.
Fahreddin er-Râzî, Mefâtîḥu’l-ġayb, IX, 126, 133, 228.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1995 yılında İstanbul’da basılan 12. cildinde, 506 numaralı sayfada yer almıştır.