FEZÂRÎ, Ebû İshak

Kûfe’de doğdu. Dımaşk ve Bağdat’ta bulundu. İçlerinde Süleyman el-Bettî, A‘meş, Mûsâ b. Ukbe, Hişâm b. Urve, Humeyd et-Tavîl, Mâlik b. Enes, Evzâî ve Süfyân es-Sevrî’nin de bulunduğu birçok kişiden hadis rivayet etmiş, hocaları Evzâî ve Sevrî’den başka İbnü’l-Mübârek, Abdullah b. Avn el-Harrâz, Abdülmelik b. Habîb el-Massîsî gibi âlimler de ondan hadis rivayetinde bulunmuşlardır.

Fezârî Hz. Peygamber’in sünnetine bağlı, bid‘atlara karşı olan, iyiliği tavsiye edip kötülüğü önlemede hassas, faziletli bir şahsiyete sahipti. Yahyâ b. Maîn, Nesâî, İclî ve İbn Hibbân onun sika olduğunda ittifak etmişlerdir. Hârûnürreşîd’in öldürülmesini emrettiği bir zındığın, “Hz. Peygamber adına uydurduğum 1000 hadisi ne yapacaksın?” demesi üzerine halifenin, “Ey Allah düşmanı, Ebû İshak el-Fezârî ve Abdullah b. Mübârek yanında sen kim oluyorsun! Onlar senin söylediklerini ayıklar ve harf harf çıkarırlar” diye cevap vermesi onun Fezârî’nin ilmine olan güvenini göstermektedir. İbn Hacer, İbnü’n-Nedîm’den naklen müslüman âlimler içinde ilk usturlabı İbrâhim b. Muhammed el-Fezârî’nin yaptığını söylerken (Tehẕîbü’t-Tehẕib, I, 153) onu astronomi bilgini Fezârî ile karıştırmıştır. Çünkü İbnü’n-Nedîm bu bilgiyi Ebû İshak İbrâhim b. Habîb el-Fezârî adlı bir âlim için kaydetmektedir (el-Fihrist, s. 332).

Ömrünün büyük bir kısmını zamanın serhad şehirlerinden Misis’te (bugün Adana merkez ilçesine bağlı Yakapınar bucağı) geçiren Fezârî burada halkın İslâmî kültürle yoğrulması için büyük gayret sarfetmiş ve 188’de (804) bu şehirde vefat etmiştir. Ancak onun ölüm tarihi olarak Ebû Dâvûd 185 (801), Buhârî 186 (802) ve İbn Asâkir 188 (804) yılını vermektedir.

Fezârî Kitâbü’s-Siyer adıyla bir eser kaleme almıştır. Kaynaklarda Kitâbü’s-Siyer ve’l-cihâd, Kitâbü’s-Sîre fî dâri’l-ḥarb ve Kitâbü’s-Siyer fi’l-aḫbâr ve’l-aḥdâs̱ adlarıyla geçen ve İslâm devletler hukukuna dair ilk eserlerden olan kitap için İmam Şâfiî’nin, “Siyer (devletler hukuku) konusunda benzeri yazılmamıştır” dediği ve aynı konudaki eserinde onun tertibini esas aldığı söylenir (İbn Hacer, I, 152). Fezârî’den Muâviye b. Amr er-Rûmî’nin (ö. 215/830) rivayet ettiği Kitâbü’s-Siyer beş bölümden meydana gelmiş olup Fas Karaviyyîn Kütüphanesi’nde (nr. 139) mevcut nüshasının ikinci bölümü 270 (883-84) yılında istinsah edilmiştir. Eser Fârûk Hamâde tarafından yayımlanmıştır (Beyrut 1987).

BİBLİYOGRAFYA

Ebû Ubeyd, el-Emvâl, Kahire 1395/1975, s. 223, 227.

İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, VII, 488.

İclî, es̱-S̱iḳāt, s. 54.

İbn Hibbân, es̱-S̱iḳāt, VI, 23.

İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist (Teceddüd), s. 332.

Ebû Nuaym, Ḥilye, VIII, 253-265.

Yâkūt, Muʿcemü’l-üdebâʾ, I, 209-215.

İbn Manzûr, Muḫtaṣaru Târîḫi Dımaşḳ, IV, 113-117.

Mizzî, Tehẕîbü’l-Kemâl, II, 167-170.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, VIII, 539-543.

a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, I, 273-274.

İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, I, 151-153.

Sezgin, GAS, I, 292.

K. Avvâd, Aḳdemü’l-maḫṭûṭâti’l-ʿArabiyye fî mektebâti’l-ʿâlem, Bağdad 1982, s. 149.

Hüseyin Atvân, er-Rivâyetü’t-târîḫiyye fî bilâdi’ş-Şâm fi’l-ʿaṣri’l-Ümevî, Beyrut 1986, s. 202-206.

Muhammed b. Abdülazîz ed-Debbâğ, “Kitâbü’s-Siyer li-Ebî İsḥâḳ İbrâhim b. Muḥammed b. el-Ḥâris̱ el-Fezârî”, el-Menâhil, XXX, Rabat 1984, s. 347-359.

Miklos Muranyi, “Das Kitāb al-Siyar von Abū Isḥāq al-Fazārī Das Manuskript der Qarawiyyīn-Bibliothek zu Fās”, Jerusalem Studies in Arabic and Islam, VI, Jerusalem 1985, s. 63-97.