FİRYÂBÎ, Muhammed b. Yûsuf

120 (738) veya 126’da (743-44) Belh yakınındaki Fâryâb’da doğdu. Buraya nisbetle Firyâbî olarak tanındığı gibi Türk asıllı olduğu için Türkî nisbesiyle de anıldı. İlim tahsili için çok genç yaşta memleketinden ayrıldı. Mekke’de karşılaştığı Süfyân es-Sevrî’den hadis rivayet etmek amacıyla onunla birlikte Kûfe’ye gitti ve kendisinden çok faydalandı. Ayrıca Evzâî, Zâide b. Kudâme, Nâfi‘ b. Ömer, Cerîr b. Hâzim gibi âlimlerden hadis öğrendi. Daha sonra Filistin’de bir sahil kasabası olan Kaysâriye’ye yerleşti. Kendisinden Ahmed b. Hanbel, İbn Zencûye, Abdullah b. Abdurrahman ed-Dârimî, Zühlî, Buhârî ve İbn Vâre gibi muhaddisler rivayette bulundular.

Hadis otoriteleri tarafından sika kabul edilen Firyâbî’nin rivayet ettiği hadisler, yirmi dördü Ṣaḥîh-i Buḫârî’de olmak üzere Kütüb-i Sitte’de yer almıştır. Fakih ve müfessir olarak da bilinen Firyâbî üstün ahlâkı ve ibadete düşkünlüğü ile tanınmaktadır. Onunla birlikte yağmur duasına çıkıldığı bir gün ellerini açıp duaya başladıktan hemen sonra yağmur yağdığı rivayet edilir. Kendisinden nasihat isteyen muhaddis Ahmed b. Yûsuf es-Sülemî’ye takvâ sahibi olmayı, sünnete sarılmayı ve hükümdarlardan uzak durmayı tavsiye etmiştir. Firyâbî Rebîülevvel 212’de (Haziran 827) Filistin’de vefat etti. Onun 213’te (828) öldüğünü söyleyenler de vardır.

Firyâbî’nin, İbn Hacer el-Askalânî’nin el-İṣâbe’sinin kaynaklarından olan ve onun belirttiğine göre Saîd b. Abdûs, Mahmûd b. Hâmid ed-Dımaşkī ve Ebü’d-Dahdâh Ahmed b. Muhammed et-Temîmî tarafından rivayet edilen el-Müsned adlı eserinden başka şu kitapları da kaynaklarda zikredilmektedir: Kitâbü’t-Tefsîr, Kitâbü’ṭ-Ṭahâre, Kitâbü’ṣ-Ṣalât, Kitâbü’ṣ-Ṣıyâm, Kitâbü’z-Zekât, Kitâbü’l-Menâsik.

BİBLİYOGRAFYA

Buhârî, et-Târîḫu’l-kebîr, I, 264.

İclî, es̱-S̱iḳāt, s. 416.

Fesevî, el-Maʿrife ve’t-târîḫ, I, 197-198, 719.

İbn Ebû Hâtim, el-Cerḥ ve’t-taʿdîl, VIII, 119-120.

İbn Hibbân, es̱-S̱iḳāt, IX, 57.

İbn Adî, el-Kâmil, VI, 2236.

İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist, s. 41.

Sem‘ânî, el-Ensâb, IX, 290-291.

Mizzî, Tehẕîbü’l-Kemâl, XXVII, 52-61.

İbn Abdülhâdî, ʿUlemâʾü’l-ḥadîs̱, I, 537-538.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, X, 114-118.

a.mlf., Târîḫu’l-İslâm: sene 211-220, s. 400-401.

a.mlf., Mîzânü’l-iʿtidâl, IV, 71-72.

a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, I, 376.

Safedî, el-Vâfî, V, 243.

İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, IX, 535-537.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, XII, 140-141.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 10.

Ziriklî, el-Aʿlâm, VIII, 20-21.

Sezgin, GAS, I, 40.

Abdülgaffâr Süleyman el-Bündârî – Seyyid Kesrevî Hasan, Mevsûʿatü ricâli’l-kütübi’t-tisʿa, Beyrut 1413/1993, III, 490.

Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 97, 109.