FISCHER, August

Almanya’nın Halle şehrinde doğdu. 1883-1889 yılları arasında Halle, Berlin ve Marburg’da Fleischer, Wellhausen ve Thorbecke gibi zamanının en büyük şarkiyatçılarından Doğu dilleri ve edebiyatları öğrenimi gördü. 1889’da İbn İshak’ın nakilde bulunduğu râvilerin biyografileri üzerine hazırladığı tezle doktor ve ertesi yıl da doçent oldu. 1896-1900 yıllarında Berlin’deki Şarkiyat Enstitüsü’nde Arapça hocası, enstitü sekreteri ve kütüphane yöneticisi olarak çalıştı; bu süre içinde özellikle pratik Arapça ve Arap lehçeleri üzerinde durdu ve meslektaşı Seyyid el-Geylânî eş-Şerkāvî’nin yardımıyla Merakeş (Fas) lehçesini öğrenerek bu lehçe üzerine birkaç makale yazdı. Bu sıralarda, Arapça’nın ve hatta bütün Sâmî dillerin özünün Arap lehçeleri sayesinde kavranabileceği inancıyla Fas’a gidip Tanca, Dârülbeyzâ (Kazablanka), Suveyre (Mogador) ve Merakeş’i gezdi; lehçe bilgisini arttırdı (1898). Daha sonra profesörlüğe yükseltilerek hocası Fleischer’in yarım yüzyıldan fazla bir süre başında bulunduğu Leipzig Üniversitesi Doğu Dilleri Kürsüsü’nün başkanlığına getirildi (1900). Leipzig, buradaki ders verme ve araştırma faaliyetlerini 1939 yılında emekliye ayrılıncaya kadar sürdüren Fischer sayesinde Fleischer döneminde olduğu gibi Arapça eğitiminin merkezi haline gelmiştir. Zamanında Arapça’yı, özellikle klasik Arapça’yı en iyi bilen uzmanlardan biri sıfatıyla büyük takdir gören ve Leipzig, Berlin, Kopenhag akademileriyle, 1932’de Mısır Kralı Fuâd tarafından kurulan Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye başta olmak üzere birçok bilimsel kurumun asil, muhabir ve şeref üyeliklerine seçilen ve Fleischer’den sonra Leipzig okulunun en önemli temsilcisi kabul edilen Fischer 84. yaş gününde öldü (14 Şubat 1949).

Fischer Arapça ilk sırayı almak üzere bütün Sâmî dillerle uğraşmış, bu arada hocası Fleischer gibi Türkçe ve Farsça’yı da ihmal etmeyerek özellikle Osmanlı Türkçesi ile ilgilenmiş ve Leipzig Üniversitesi’nde Türkçe okutmanı olan Ahmed Muhiddin’in yardımıyla son dönemleri içine alan bir Türk edebiyatı antolojisi hazırlamıştır. Çoğu makale şeklinde kaleme alınmış 130’u aşkın eseri arasında en hacimli olması beklenen, 1907 yılından beri tasavvur ettiği ve fırsat buldukça üzerinde çalıştığı bir klasik Arapça sözlük ise yarım kalmıştır. Bu büyük projesini gerçekleştirmesi için Mısır Maarif Vekâleti’nin 1937’de yaptığı teklifi kabul eden Fischer özellikle, başlangıçtan Emevîler döneminin sonuna kadarki şiir, Kur’an, hadis ve tarih dilini oluşturan eski Arapça’nın bir sözlüğünü hazırlamak üzere çalışmasına hız vermiş, fakat doğrudan orijinal kaynaklardan aldığı örneklerle (şevâhid) belgelendirdiği kelimelerin fişleri Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye’nin bina değiştirmesi sırasında kaybolmuştur. Ancak, daha önce tamamlayıp yeniden gözden geçirerek 1947 yılında Kahire’ye gönderdiği seksen sayfalık kısım, kendisi tarafından yazılan Arapça bir mukaddime ile birlikte akademi tarafından Muʿcem târîḫî li-luġati’l-edebi’l-ʿArabiyye adıyla neşredilmiştir (Kahire 1950). Yine Alman şarkiyatçılarından Spitaler, J. Kramers ve Ulmann da müellifin Leipzig’de bıraktığı fişler üzerinde çalışarak Wörterbuch der klassischen arabischen Sprache adıyla “kâf” harfinin başından bir fasikül yayımlamışlardır (1954).

Eserleri. 1. Biographien von Gewährsmänner des Ibn Ishaq (Halle 1889, Leiden 1890). Doktora tezidir.

2. “Tag und Nacht” im Arabischen und die semitische Tagesrechnung (Leipzig 1909). Arap ve diğer Sâmî takvimleri hakkındadır.

3. Auflösung der Akkusativrektion des transitiven Verbs durch die Präposition “li” im klassischen Arabisch (Leipzig 1910). Klasik Arapça’da lâm harf-i cerri ile geçişli (müteaddi) olan fiiller ve nesnelerine dair bir eserdir.

4. Katalog der Bibliothek der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft I (Leipzig 1910, R. Pischel ve G. Jacob ile birlikte).

5. R. Brünnows Arabische Chrestomathie aus Prosaschriftstellern (Berlin 1913). Üniversitede Arapça öğretimi için Rudolf E. Brünnow tarafından hazırlanan klasik Arap edebiyatından seçilmiş metinlerin hataları düzeltilerek yeniden yapılmış neşridir.

6. Zur Lautlehre des Marokkanisch-Arabischen (Leipzig 1917). Fas Arapçası’nın fonetiği hakkındadır.

7. Das Liederbuch eines marokkanischen Sängers I (Leipzig 1918). Faslı bir şarkıcının halk ağzıyla söylediği şiirleri ihtiva etmektedir.

8. Anthologie aus der neuzeitlichen türkischen Literatur (Leipzig-Berlin 1919, Ahmed Muhiddin ile birlikte).

9. Die Vokalharmonie der Endungen an den Fremdwörtern des Türkischen (Leipzig 1920). Türkçe’deki yabancı kelimelerin sonlarında beliren ses uyumu üzerinedir.

10. Übersetzungen und Texte aus der neuosmanischen Literatur: I. Dichtungen Mehmed Emins (Leipzig 1921). Mehmed Emin’in (Yurdakul) Almanca tercümeleriyle birlikte şiirlerini ihtiva etmektedir.

11. Aus der religiösen Reformbewegung in der Türkei (Leipzig 1922). Türkiye’de dinî reform hareketleri hakkındadır.

12. Muhammad und Ahmad, die Namen des arabischen Propheten (Leipzig 1932). Hz. Peygamber’in adları üzerinedir.

13. Beiträge zum Verständnis religiöser muslimischer Texte I (Leipzig 1933). Dinî metinleri anlama yöntemine dair bir eserdir.

14. Der Wert der vorhandenen Koranübersetzungen und sure III (Leipzig 1937). Kur’an tercümeleri ve Âl-i İmrân sûresi hakkındadır.

15. ʿAbdülḥaqq Ḥāmids dramatische Dichtung “Ruhlar (Geister)”. Deutsche Übersetzung mit beigegebenem türkischen Text (Leipzig 1941). Abdülhak Hâmid’in Almanca tercümesiyle birlikte “Ruhlar” adlı şiirini konu edinmiştir.

16. Der “Koran” des Abu’l-ʿAlāʾ al-Maʿarrī (Leipzig 1942). Ebü’l-Alâ el-Maarrî’nin Kur’an’a nazîre olarak yazdığı söylenen el-Fuṣûl ve’l-ġāyât adlı kitabından seçilen pasajların dil bakımından incelenmesidir.

17. Schawāhid-Indices. Indices der Reimwörter und der Dichter der in den arabischen Schawāhid-Kommentaren und in verwandten Werken erläuterten Belegverse (Berlin-Leipzig 1945, E. Bräunlich ile birlikte). Arapça’nın tarihi hakkındaki en önemli çalışmalarından biri olup çeşitli edebî eserlerle gramer kitaplarından toplayarak kafiyelerine ve şairlere göre alfabetik olarak dizdiği şiir örneklerini ihtiva eder.

Fischer, yukarıda sayılan müstakil eserleriyle makale, ansiklopedi maddesi ve tenkit, tanıtım yazılarını kaleme almasının dışında, Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft ve Islamica başta olmak üzere çeşitli ilmî dergilerin yayın kurullarında da başkan veya üye olarak editörlük görevi yapmıştır (eserlerinin tam listesi için bk. Fück, ZDMG, sy. 100 [1950], s. 10-18).

BİBLİYOGRAFYA

Ebü’l-Kāsım-i Sehâb, Ferheng-i Ḫâverşinâsân, Tahran 1317 hş./1938, s. 128-129.

J. W. Fück, Die Arabischen Studien in Europa bis in den Anfang des 20. Jahrhunderts, Leipzig 1955, s. 309-312.

a.mlf., “August Fischer, 1865-1949”, ZDMG, sy. 100 (1950), s. 1-18.

Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), I, 26.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, III, 26.

Neue Deutsche Biographie, Berlin 1961, V, 180.

A. Schimmel, “August Fischer (1865-1949)”, el-Müsteşriḳūne’l-Almân (nşr. Selâhaddin el-Müneccid), Beyrut 1978, I, 131-136.

Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriḳūn, Kahire 1980, II, 415-416.

Mîşâl Cühâ, ed-Dirâsâtü’l-ʿArabiyye ve’l-İslâmiyye fî Ûrûbbâ, Beyrut 1982, s. 204-205.

Bedevî, Mevsûʿatü’l-müsteşriḳīn, s. 280-284.

Mehdî Allâm, el-Mecmaʿiyyûn fî ḫamsîne ʿâmen, Kahire 1986, s. 228-230.

Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1992, XIII, 352-361.

M. Plessner, “Generalregister zu den Schriften Professor A. Fischers”, Islamica, II/4, Leipzig 1927, s. 618-644.

A. Schaade, “August Fischer / X (1865-1949)”, Isl., sy. 30/1 (1952), s. 97-101.

J. Kraemer, “August Fischer’s sammlungen zum arabischen lexion”, ZDMG, sy. 105/1 (1955), s. 81-105.