FLÜGEL, Gustav Leberecht

Saksonya’nın Yukarı Lausitz (Haute-Lusace) bölgesinde Bautzen’de doğdu. Orta öğrenimi sırasında Grekçe ve Latince dersleri aldı. 1821 yılında Leipzig Üniversitesi’ne girerek burada Krug, Rosenmüller, Winer ve Winzer gibi ünlü ilim adamlarından teoloji, felsefe ve Doğu dilleri okudu. 1824’te üniversite eğitimini tamamladı. 1827’de Kraliyet Kütüphanesi’nde araştırma yapmak ve Hammer-Purgstall’in el yazmaları üzerinde çalışmak için Viyana’ya giderek iki yıl orada kaldı. Bu arada Macaristan ve Steiermark’a da (Styrie) geçti; ayrıca Berlin, Münih, Brunswick yakınlarındaki Wolfenbüttel, Hannover, Göttingen, Cassel ve Frankfurt kütüphanelerinde de araştırmalar yaptı. 1829 Eylülünün sonlarında Paris’e gidip Collège de France’da Arapça ve Farsça kurslarını, Ecole Spéciale des Langues Orientales’de de Silvestre de Sacy’nin derslerini takip etti ve kütüphanelerdeki el yazmaları üzerinde çalıştı. 1830 yılında Saksonya’da Dresden’e gitti; 1832’de Meissen’e geçerek kraliyet kolejinde (Fürstenschule Saint-Afra) profesör oldu. 1838’de Silezya’ya ve ertesi yıl birkaç el yazmasını görmek üzere Paris’e, bir müddet İsviçre ve Münih’te bulunduktan sonra da 1840’da Viyana’ya gitti. Bu arada ağır bir hastalığa tutulması sebebiyle öğretim üyeliğinden istifa etti. 1850 yılında Münih, Salzburg ve Viyana’yı kapsayan uzun bir yolculuğa çıktı, bir süre de Steiermark’ta von Hammer-Purgstall’in Hainfeld şatosunda dinlendi. 1851, 1852 ve 1854 yıllarının yaz aylarında Viyana Kraliyet Kütüphanesi’ndeki el yazmalarının katalogunu hazırladı. 1855’te Meissen’i terkederek Dresden’e yerleşti ve 5 Temmuz 1870 tarihinde orada öldü.

Eserleri. 1. Der Vertraute Gefährte des Einsamen in Schlagfertigen Gegenreden von Ettseâlibi aus Nisabur (Muḫtaṣar min Kitâbi Müʾnisi’l-vaḥîd fi’l-muḥâḍarât li’s̱-S̱eʿâlibî). Flügel’in Viyana’da 1829’da neşrettiği bu eser, Gildemeister’in de belirttiği gibi (ZDMG, XXXIV/1, s. 171-172) Seâlibî’nin Müʾnisü’l-vaḥîd’i değil Râgıb el-İsfahânî’nin Muḥâḍarâtü’l-üdebâʾsının bir bölümüdür.

2. Geschichte der Araber. Araplar’ın tarihi üzerine olup üç cilt halinde Dresden (1832-1840) ve Leipzig’de (1864) basılmıştır.

3. Corani textus arabicus (Leipzig 1834, 1842, 1858). Kur’an metni olup âyetlerin numaraları konusunda müsteşriklerin esas aldıkları nüsha olagelmiştir.

4. Dissertatio de arabicis scriptorum graecorum interpretibus (Meissen 1841). Grekçe eserleri Arapça’ya tercüme edenler hakkındadır.

5. Concordantiae Corani arabicae (Leipzig 1842). Kur’ân-ı Kerîm üzerine yapılan ilk fihrist çalışmasıdır. Muhammed Fuâd Abdülbâkī, el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâẓi’l-Ḳurʾân adlı çalışmasında bu eserden önemli ölçüde faydalanmıştır.

6. Definitiones Sejjidi Sherif Ali Ben Mohammed Dschordschani (Leipzig 1845). Seyyid Şerîf el-Cürcânî’nin et-Taʿrîfât’ının şerhi olan Latince eserde sûfî ıstılahlarına ve genel olarak da felsefî terminolojiye geniş yer verilmiştir. Kitapta ayrıca Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin tasavvuf terimlerine dair küçük bir risâlesi de bulunmaktadır.

7. Lexicon Bibliographicum et Encyclopaedicum a Mustafa Ben Abdallah Katip Jelebi dicto et et nomine Haji Khalfa celebrato (I-VII, London 1835-1858). Kâtib Çelebi’nin Keşfü’ẓ-ẓunûn’unun Latince’ye tercümesi olup bir fihristle birlikte Londra’da Oriental Translation Committee tarafından yayımlanmıştır. Her sayfanın üst tarafında Arapça metin, alt tarafında ise tercümesi yer almaktadır. İlk altı cildi Keşfü’ẓ-ẓunûn’un tercümesi olan kitabın VII. cildi şahıs indeksiyle alfabetik sıra dışında anılan kitaplar indeksini, nüsha farklarıyla ilgili bilgileri, tashihleri ve ayrıca Kahire’de Ezher, Ebü’z-Zeheb Mehmed Bey ve Şeyhûniyye medreseleri, Şam’da Azmzâde Abdullah Paşa, Halep’te Ahmediyye Medresesi kütüphaneleri, Rodos Kütüphanesi, İstanbul’daki Fâtih, Süleymaniye, Kılıç Ali, Hâfız Ahmed Paşa, Köprülü, Şehid Ali Paşa, Damad İbrâhim Paşa, Yenicami, Beşir Ağa, Âtıf Efendi, Ayasofya, Galatasaray, Nuruosmaniye, Koca Râgıb Paşa, Lâleli, III. Ahmed, Veliyyüddin Efendi, Âşir Efendi, Murad Molla, Sultan Abdülhamid ve Hâlet Efendi kütüphanelerinde bulunan yaklaşık 24.000 adet kitabın fihristlerini ihtiva etmektedir. Keşfü’ẓ-ẓunûn’un 1941’de İstanbul’da yapılan baskısında belirtildiği gibi Flügel’in bu çalışması bazı hatalar ihtiva etmektedir. Ancak böylesine büyük ve yazılması zaman isteyen bir eserin tamamen hatasız olması mümkün değildir ve bunlar yalnız Flügel’den değil bir kısmı da Kâtib Çelebi’den ve Flügel’in mukaddimesinde belirttiği gibi çeşitli nüshalardaki yanlışlıklardan kaynaklanmaktadır.

8. Al-Kindi, genannt der Philosoph der Araber (Leipzig 1857). Ya‘kūb b. İshak el-Kindî ile ilgili bir eserdir.

9. Die Classen der hanefitischen Rechtsgelehrten (Leipzig 1860).

10. Die Krone der Lebensbeschreibungen enthaltend die classe der Hanefiten von Zeinad-Din Kasim İbn Kutlubuga (Leipzig 1862). Hanefî fıkıh âlimlerinin biyografilerini ihtiva eden Kāsım b. Kutluboğa’nın Tâcü’t-terâcim fî ṭabaḳāti’l-Ḥanefiyye adlı kitabının neşridir.

11. Mani, seine Lehre und seine Schriften (Leipzig 1862). İbnü’n-Nedîm’e ait el-Fihrist’in Mani hakkındaki kısmının Arapça metin, tercüme ve açıklamalarıyla birlikte neşridir.

12. Die grammatischen Schulen der Araber (Leipzig 1862). Basra ve Kûfe gramer ekollerine dairdir.

13. Die arabischen, persischen und türkischen Handschriften der Kaiserlich-Königlichen Hofbibliothek zu Wien (I-III, Wien 1865-1867). Viyana Kraliyet Kütüphanesi’ndeki Arapça, Farsça ve Türkçe yazmaların katalogudur.

14. Kitâbü’l-Fihrist (I-II, Leipzig 1871-1872). İbnü’n-Nedîm’in meşhur eserinin Flügel’in ölümünden hemen sonra J. Roediger ve A. Mueller’in katkılarıyla yapılmış neşridir.

15. “Katalog der arabischen, persischen, türkischen, syrischen und äthiopischen auf der Hof- und Staatsbibliothek in München”. Münih Devlet Kütüphanesi’ndeki Arapça, Farsça, Türkçe, Süryânîce ve Habeşçe el yazmalarının fihristi olan eser Viyana’da Anzeige-Blatt’ta yayımlanmıştır (XLVII, 1-46).

16. “Sojuti’s Leben und Schriften”. Süyûtî’nin hayatı ve eserleri üzerine kaleme alınmış olan eser üç makale halinde Anzeige-Blatt’ta neşredilmiştir (LVIII, 25-40; LIX, 20-36; XCII, 34-60).

17. “Die neuen Erwerbungen orientalischer Handschriften auf der Bibliothek zu Paris”. Paris Bibliothèque Nationale’e yeni sağlanan yazmalar üzerine olup üç makale halinde Anzeige-Blatt’ta yayımlanmıştır (XC, 1-16; XCI, 1-9; XCII, 34-60).

18. “Zuschrift an S. Exc. den Hrn. Grafen Moritz Dietrichstein. Die neu erworbenen orient. Handschriften der K. K. Bibliothek zu Wien”. Viyana Kraliyet Kütüphanesi’ndeki yazmalar hakkındadır ve yine Anzeige-Blatt’ta iki makale halinde neşredilmiştir (XCVII, 1 -31; C, 1-31).

BİBLİYOGRAFYA

Keşfü’ẓ-ẓunûn, Mukaddime.

G. Dugat, “Flügel”, Histoire des orientalistes, Paris 1870, II, 91-100.

G. Pfannmüller, Handbuch Der Islam-Literatur, Leipzig 1923, bk. İndeks.

Ziriklî, el-Aʿlâm, II, 363-364.

Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriḳūn, Kahire 1980, II, 363-364.

Mîşâl Cühâ, ed-Dirâsâtü’l-ʿArabiyye ve’l-İslâmiyye fî Ûrûbbâ, Beyrut 1982, s. 192-193.

Abdurrahman Bedevî, el-Mevsûʿatü’l-müsteşriḳūn, Beyrut 1984, s. 285-288.

Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1992, III, 392-395.

J. Gildemeister, “Der angebliche Ettseâlibi”, ZDMG, XXXIV/1 (1880), s. 171-172.

A. A. von Arne, “Die Divergenzen zwischen den Flügen- und dem Azhar-Koran”, WZKM, LXXVIII (1988), s. 9-21.

“Flügel”, TA, XVI, 400.

“Flügel”, EAm., XI, 401.