FÜRÛGĪ-i BİSTÂMÎ

1798’de Kerbelâ’da doğdu. Asıl adı Mirza Abbas’tır. On altı yaşında iken babası Âgā Mûsâ Bistâmî’nin ölümü üzerine annesiyle birlikte İran’a, Kaçar Hükümdarı Feth Ali Şah’ın (1797-1834) hazinedarı olan amcası Dost Ali Han’ın yanına gitti. Bir süre sonra amcasıyla beraber Mâzenderan’a geçip Sârî şehrinde yerleşti.

Okuma yazmayı kendi kendine öğrenen Fürûgī, genç yaşından itibaren İran’ın büyük şair ve mutasavvıflarının eserlerini inceledi; özellikle Sa‘dî-yi Şîrâzî, Hâfız-ı Şîrâzî gibi gazel üstatlarının divanlarını okudu. Bu sıralarda Miskîn mahlasıyla Sa‘dî tarzında gazeller yazmaya başladı. Daha sonra amcasıyla birlikte Tahran’a döndü ve onun aracılığı ile Feth Ali Şah’a takdim edildi. Bu vesileyle yazdığı gazel şah tarafından çok beğenildi. Kabiliyetini farkeden hükümdar onu Horasan Valisi Şehzade Hasan Ali Mirza Şücâüssaltana’nın yanına gönderdi. Meşhed’de kendisine iltifatta bulunan valinin oğlu Fürûguddevle ile dostluk kurdu. Bu yıllardan itibaren şiirlerinde Fürûgī mahlasını kullanmaya başladı. Devrin tanınmış şairi Kāânî-yi Şîrâzî ile tanıştı. Ardından Kirman’a gitti; 1853’te bir daha ayrılmamak üzere Tahran’a döndü. Feth Ali Şah’tan sonra Muhammed Şah ve Nâsırüddin Şah için de methiyeler yazdı. Her üç hükümdardan ilgi ve saygı gören Fürûgī, özellikle Bâyezîd-i Bistâmî ve Hallâc-ı Mansûr’un fikirlerinin tesirinde kalarak tasavvufa yöneldi. Şiî olmakla birlikte özellikle Hint müslümanları arasında çok taraftarı olan Çiştiyye tarikatına intisap etti. Bir ara ulûhiyyet iddiasında bulunduğu söylenmişse de bunun bir iftira olduğunu bizzat Nâsırüddin Şah’a açıkladı. 17 Eylül 1857’de öldü ve Şehrikerd’e bağlı Şah Abdülazîm’de defnedildi.

Fürûgī, Kaçarlar devri İran edebiyatının en büyük gazel şairi olarak kabul edilir. Yaklaşık 20.000 beyitten oluşan divanı birçok defa basılmıştır (Dîvân-ı Fürûġī-i Bisṭâmî [Dîvân-ı Ḳāʾânî içinde], nşr. Celâleddin Mirzâ, Tahran 1272; Dîvân-ı Ġazeliyyât-ı Ḥakîm Fürûġī [Dîvân-ı Ḳāʾânî içinde], nşr. Ahmed Molla Abdülhüseyin – Molla Mahmûd-ı Hânsârî, Tahran 1302; Dîvân-ı Fürûġī, nşr. Ali Gaffârî, Tahran 1320 hş.; Ġazeliyyât, nşr. Mansûr Müşfik, Tahran 1336 hş. [diğer neşirleri için bk. Hânbâbâ, II, 2353-2354]). Kaside ve methiye de yazan Fürûgī’nin özellikle Sa‘dî ve Hâfız’ın tesiriyle nazmettiği tasavvufî gazelleri kendisine şöhret kazandırmıştır. Fürûgī’nin ve oğlunun papa hakkında birer kaside yazdıkları bilinmekle beraber bu kasideler yayımlanmamıştır (Bausani, s. 559-563).

BİBLİYOGRAFYA

Hidâyet, Mecmaʿu’l-fuṣaḥâʾ, Tahran 1878, II, 394-396.

Browne, LHP, IV, 336-337.

Tebrîzî, Reyḥânetü’l-edeb, IV, 331-332.

Muhammed Ali, Mekârimü’l-âs̱âr, İsfahan 1362, II, 374-378.

Mehdî Bâmdâd, Şerḥ-i Ḥâl-i Ricâl-i Îrân, Ḳarnhâ-yı 12, 13, 14 Hicrî, Tahran 1371, V, 128-129.

Rypka, HIL, s. 332.

Hânbâbâ, Fihrist, II, 2353-2354.

Zeynelâbidîn Mü’temen, Taḥavvül-i Şiʿr-i Fârsî, Tahran 1976, s. 399.

Yahyâ Âryanpûr, Ez Ṣabâ tâ Nîmâ, Tahran 1978, I, 82-86.

A. Bausani, “Two Unpublished Qasīdehs by Furgī Bistāmī and His Son on the Pope”, Ar.O, XXX (1962), s. 559-563.

Said Naficy, “Furūg̲h̲ī”, EI² (İng.), II, 952.

DMF, II, 1887.