Kādiriyye tarikatının pîri Abdülkādir-i Geylânî’nin sohbet meclislerinde, tekke ve medresede yaptığı konuşmaların oğlu Abdürrezzâk tarafından derlenmesinden meydana gelmiş olup yetmiş sekiz bölüme (makale) ayrılmıştır. Abdülkādir-i Geylânî’nin verdiği bilgileri ilham yoluyla doğrudan Allah’tan aldığını ifade etmek için esere muhtemelen derleyicisi tarafından “gaybdan gelen bilgiler” anlamındaki bu ad verilmiştir. Nitekim müellif el-Ġunye adlı eserinin başında da “fütûhu’l-gayb” tabirini kullanarak yazdıklarının ilham sonucu olduğuna işaret etmiştir.
Dinin emirlerine uyma, yasaklarından kaçınma ve kadere rızâ gösterme konularına dair kısa bir bölümle başlayan eser mücâhedenin ehemmiyet ve lüzumundan bahseden bölümle sona erer. Eserin sonunda Abdülkādir-i Geylânî’nin çocuklarına öğütleri, hastalığı ve ölümüyle ilgili bilgiler yer alır. Fütûḥu’l-ġayb’da dünya, zühd, takvâ, fakr, havf ve recâ, rızâ, teslimiyet, müridlik, müşâhede, mârifet, nefis gibi tasavvufun genel konuları halkın anlayacağı şekilde açık bir üslûpla anlatılmıştır.
Fütûḥu’l-ġayb ilk olarak İstanbul’da (1281) ve Muhammed et-Tâzifî’nin Abdülkādir-i Geylânî’nin menâkıbına dair Ḳalâʾidü’l-cevâhir adlı eserinin kenarında Kahire’de (1317) yayımlanmıştır. Daha sonra çeşitli baskıları yapılan eser (Kahire 1380, 1392) son olarak Muhammed Sâlim el-Bevvâb tarafından neşredilmiştir (Dımaşk 1986).
Eser İbn Teymiyye ve Abdülhak ed-Dihlevî tarafından şerhedilmiştir. İbn Teymiyye’nin Şerḥu kelimât min Fütûḥi’l-ġayb’ı kitabın sadece beş bölümünün geniş bir şerhidir. Tasavvuf karşıtı olan İbn Teymiyye’nin bu eserinde Abdülkādir-i Geylânî’den saygıyla bahsetmesi ve fikirleriyle uyum içinde bir tavır sergilemesi ikisinin de Hanbelî mezhebine mensup oluşuyla açıklanabilir. İbn Teymiyye’nin eseri Mecmûʿu fetâvâ (Riyad 1381, X, 455-549) ve Câmiʿu’r-resâʾil (Cidde 1984, s. 79-189) içinde basılmış, tahkikli neşri İyâz Abdüllatîf İbrâhim tarafından yapılmıştır (Bağdad 1987). Abdülhak ed-Dihlevî’nin Miftâḥu’l-Fütûḥ adlı Farsça tercüme ve şerhi Leknev’de yayımlanmıştır (1298). Fütûḥu’l-ġayb Walter Braune tarafından Die Futūḥ al-Ġaib des ʿAbd-al-Qādir adıyla Almanca’ya (Leipzig 1933), Âftâbüddin Ahmed tarafından Futūh al-ghaib or Revelations of the Unseen adıyla İngilizce’ye (Lahor 1967), Abdülkadir Akçiçek tarafından Gizliden Sesler adıyla Türkçe’ye (Ankara 1962; 6. bs. İstanbul 1977) çevrilmiştir.
BİBLİYOGRAFYA
Abdülkādir-i Geylânî, Fütûḥu’l-ġayb (nşr. M. Sâlim el-Bevvâb), Dımaşk 1986.
Brockelmann, GAL Suppl., II, 123.
S. Vahiduddin, “Futuh al-ghaib”, IC, XXIX/1 (1955), s. 74-75.
Thomas Michel, “Ibn Taymiyya’s-Sharḥ on the Futūḥ al-ghayb of ʿAbd al-Qādir al-Jilānī”, HI, IV/2 (1981), s. 3-12.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1996 yılında İstanbul’da basılan 13. cildinde, 259 numaralı sayfada yer almıştır.