II. Bayezid tarafından kurulan, III. Ahmed devrine kadar birkaç defa kapanıp açılan, nihayet III. Ahmed tarafından yeniden imar ve ihya edilen Galata Sarayı’nda I. Mahmud döneminde meydana getirilmiştir. I. Mahmud’un, daha önce I. Ahmed ve III. Ahmed tarafından mektep öğrencilerinin istifadesi için vakfedilen kitapları kendi vakfettiği kitaplarla birlikte 1167’de (1753) saraydaki büyük oda karşısında yaptırdığı kütüphane binasına yerleştirmesiyle kurulmuş olup kütüphane binası 1168 Muharreminde (Ekim 1754) yapılan bir merasimle açılmıştır. Kütüphanenin yanına inşa ettirilen dershane öğretim dışında okuma salonu olarak da kullanılmıştır. Saraydaki üç koğuşun hocalarının en kıdemlisi kütüphane hocalığına tayin edilerek burada düzenli bir öğretim faaliyeti de başlatılmıştır.
Galatasaray Kütüphanesi’nin organizasyonu, vakfiyesinden anlaşıldığına göre diğer vakıf kütüphanelerinden farklı bazı özellikler göstermektedir. Kütüphanenin idaresi, Galata Sarayı’nın idaresinden sorumlu silâhdar ve sarayın ağasına verilmekte, fakat personelin tayini ve değiştirilmesiyle ilgili hususlarda kütüphane mütevellisinin haberdar edilmesi istenmektedir. Kütüphanede görevli üç hâfız-ı kütübün saraydaki 1, 2 ve 3. odalardan olması şart koşulmaktadır. Ayrıca dersiâm, şeyhülkurrâ ve üç odanın muallimlerinden meydana gelen öğretim kadrosunun da kütüphane personeli arasında yer aldığı görülmektedir.
Galatasaray Kütüphanesi’nin kitapları bilinmeyen bir tarihte Ayasofya Kütüphanesi’ne taşınmış, 1253 (1837) yılında kurulan bir komisyon bir kısmını Fâtih Kütüphanesi’ne göndermiş, 425 kitabı da Ayasofya Kütüphanesi’nde bırakmıştır.
Bir okul kütüphanesi oluşundan dolayı bu kütüphanede gramere ve şerhe dair çok sayıda eser bulunmaktaydı. Kütüphanenin edebiyat bölümünde divanların, tarih bölümünde de kroniklerin zenginliği dikkati çekmektedir (bk. Galata Sarayı Kütüphanesi Katalogu, Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 5).
BİBLİYOGRAFYA
Fethi İsfendiyaroğlu, Galatasaray Tarihi I, İstanbul 1952, s. 60-61, 113-121, 243-244, 267-278.
Erünsal, Türk Kütüphaneleri Tarihi II, s. 95-96, 133, 189, 229-230, 243.
Müjgan Cunbur, “Onsekizinci Yüzyılda Bir Okul Kütüphanesinin Açılışı”, TKDB, VIII/I-2 (1960), s. 1-5.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1996 yılında İstanbul’da basılan 13. cildinde, 323 numaralı sayfada yer almıştır.