Gülseren Ceceli. Harizmşah hükümdarı Sultanşah Mahmud (567-589/1172-1193). Yüksek lisans tezi (2006)

Gülseren Ceceli. Harizmşah hükümdarı Sultanşah Mahmud (567-589/1172-1193). Yüksek lisans tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2006, XIX+127 s.

Özet

Hârizmşahlar Devleti hükümdarı İl-Arslan tarafından veliaht ilan edilen küçük oğlu Sultanşah Mahmud, babasının ölümünden sonra Hârizmşahlar Devleti’nin başına geçmiştir. Ancak ağabeyi Alâeddin Tekiş’in bu durumu kabul etmeyerek Hârizm’e doğru harekete geçmesi üzerine, tahtını bırakıp kaçmak zorunda kalmıştır. Horasan civarında bulunan melik ve devletlere sığınmış ve elde ettiği destekle hükümdarlığı yeniden ele geçirebilmek için Alâeddin Tekiş’e karşı harekete geçmiştir.

Bu sırada gelişen olayları ve devletlerarası siyaseti de kullanarak Nişapur’da bulunan Melik Müeyyed Ay-aba ve Karahıtaylar’dan aldığı destekle, Hârizm’e saldırdı ise de başarılı olamamış ve Hârizmşahlar Devleti hükümdarlığını ele geçirememiştir. Bu yenilgilerin ardından kendine bir hakimiyet kurma yoluna giderek Horasan Bölgesine doğru hareket etmiştir. Böylelikle Horasan’a inen Sultanşah Mahmud hem bu civarda bir devlet kurmaya çalışmış, hem de eline geçen her fırsatta Hârizmşahlar Devleti hükümdarlığını yeniden ele geçirmek için uğraşmıştır. Sultanşah Mahmud tüm bu mücadelelerin sonucunda Horasan’daki bazı şehirleri Oğuz meliklerinin elinden almış Merv, Tus, Serahs gibi önemli şehirlerin de içinde bulunduğu bir meliklik kurmuştur. Bunun yanısıra Alâeddin Tekiş ile münasebetleri, her ne kadar zaman zaman barış yapıldı ise de genellikle sorunlu bir halde devam etmiştir. Hakimiyet alanını genişletmek isteyen Sultanşah Mahmud bu nedenle Gurlu Devleti’ne saldırmış, onlardan toprak elde etmek için savaş yapma yoluna gitmiştir. Bu mücadelelerin sonunda yaşadığı dönemin siyasi bir olayı haline gelen Sultanşah Mahmud, tüm çabalarına rağmen Hârizmşahlar Devleti tahtını elde edememiştir. Onun ölümünden sonra ise toprakları ağabeyi Alâeddin Tekiş’in eline geçmiştir.

Abstract

Sultan Shah, the youngest son of Il-Arslan, after he was chosen as the heir of the Khwarazm Shahs throne succeeded to the throne after his father died. However, since his brother Ala’al-Din Tekish did not accept the situation and proceeded towards Khwarazm, Sultan Shah had to leave from Khwarazm. He took shelter in neighboring states in Khurasan region and with their support he attempted to fight against Tekish in order to get hold of the sovereignty back. By exploiting both the political developments and the affairs of the states, although he attacked the Khwarazm through the support he had taken from Malik Mu’ayyid and Kara Khitay, he was not successful to obtain the Khwarazm Shahs sovereignty. After these defeats, he proceeded towards Khurasan so as to establish domination in that region.

In this way, Sultan Shah both attempted to control Khurasan region and struggled for retaking the Khwarazm Shahs sovereignty. As a result of Sultan Shahs’s efforts, he took some provinces from Ghuzz princes in Khurasan and established a principality which included Marw, Sarakhs, and Tus. In addition to this, despite the presence of peace times, his relations with Tekish have always continued in a problematic way. In order to expand his domination, Sultan Shah attacked Ghurids and chose to fight against them so as to gain territories. At the end of his efforts, Sultan Shah, who had become a political issue of his time, was not able to get hold of the Khwarazm throne back. After his death, his properties were taken by his brother Tekish.